Nie zapomnij o niezabudkach

Drobna, niepozorna roślinka, czyli niezapominajka nazywana też niezabudką należy do rodziny ogórecznikowatych, zwanej też  szorstkolistnymi. Jest mało wymagająca, zatem może dlatego na niemal wszystkich kontynentach występuje  około 100 gatunków rodzaju niezapominajka, choć większość z nich woli jednak cieniste, chłodne stanowiska.  Spotkać je można także w strefie bagiennej w pobliżu zbiorników wodnych, na suchych łąkach czy w strefie alpejskiej. Całe rośliny pokryte są włoskami, co jest typowe dla  ogórecznikowatych. Najczęściej spotykamy niezapominajki o malutkich kwiatach w różnych odcieniach koloru niebieskiego z żółtymi środkami, ale są również białe czy różowe, choć rzadziej występujące. Kwiatek niezapominajki jest szczególny, bo u nasady płatków ma żółte twory nazywane osklepkami. Zdobią one dodatkowo urocze kwiatki ale też wskazują owadom drogę do nektaru.

W naszych lasach najczęściej spotykamy dwuletnią niezapominajkę leśną- nazwa łacińska Myosotis sylvatica. W języku greckim słowo myosotis oznacza mysie uszko… Także ten gatunek jest często uprawiamy w ogrodach na bogatych w próchnicę, wilgotnych glebach. Niezabudki dobrze jednak rosną nawet w niezbyt żyznym podłożu. Najlepiej sadzić niezapominajki w miejscach cienistych bo na suchych, mocno nasłonecznionych stanowiskach szybko przekwitają. Rozmnaża się je przez nasiona wysiewane na rozsadniku od maja do lipca. Gdy pojawią się siewki, pikuje się je w rozstawie 5 x 10 cm. We wrześniu młode niezapominajki przesadza się (w rozstawie 15 x 25cm) najlepiej od razu na miejsce stałe. Na zimę ogrodowe niezapominajki lepiej przykryć gałązkami sosny, świerka lub suchymi liśćmi.

Dlaczego tak często spotykamy ją w ogródkach i obdarowujemy się bukiecikami, które podkreślają pamięć o drugiej osobie? Niezapominajka symbolizuje bowiem miłość, wierność i dobre życzenia. Uważa się, że te niepozorne kwiatki dodają energii, poprawiają pamięć, symbolizują dobrą komunikację pomiędzy ludźmi, szczególnie w sytuacjach konfliktowych i pełnych emocji… Kontakt z niezapominajkami uwalnia nas także od dręczącego niepokoju, usuwa bolesne wspomnienia, łagodzi konflikty, a budzi pozytywne uczucia.

Bukiecik niezapominajek jest zachętą aby tworzyć silne, głębokie więzi z najbliższym ale też szczere przyjaźnie z ludźmi z bliższego i dalszego otoczenia. Skromna roślina naszych lasów przypomina też o szacunku jaki powinniśmy żywić dla otaczającej nas przyrody.

To właśnie ją wybrał Andrzej Zalewski, redaktor radiowej Jedynki, prowadzący "Ekoradio", gdy 15 maja w 2002 roku po raz pierwszy otwierał święto polskiej przyrody- Dzień Polskiej Niezapominajki.

Doroczne święto, którego symbolem jest niezapominajka ma na celu promowanie walorów ojczystej przyrody, stałe przypominanie o ochronie środowiska i zachowaniu różnorodności biologicznej Polski. Święto Polskiej Niezapominajki ma również na celu zachowanie od zapomnienia ludzi o ważnych dokonaniach dla polskiej przyrody, tak jak właśnie zmarły w 2011 roku redaktor Zalewski.

Skromna niezapominajka nie pozwala zapomnieć o ludziach, pięknie przyrody i od wieków bywała natchnieniem dla poetów, malarzy, nawet architektów. Pamiętacie z dzieciństwa wiersz Marii Konopnickiej?

Niezapominajki

to są kwiatki z bajki!

Rosną nad potoczkiem,

patrzą rybim oczkiem.

Gdy się płynie łódką,

Śmieją się cichutko

I szepcą mi skromnie:

„Nie zapomnij o mnie”.

A kto nie zna niezapomnianych strof Kazimierza Przerwy-Tetmajera?

A kiedy będziesz moją żoną,

umiłowaną, poślubioną,

wówczas się ogród nam otworzy,

ogród świetlisty, pełen zorzy.

…

Ubiorę ciebie w błękit kwiatów,

niezapominek i bławatów,

ustroję ciebie w paproć młodą

i świat rozświetlę twą urodą.

Niezapominajki wspomina też Juliusz Słowacki w swoim poemacie dygresyjnym Beniowski, który jest głosem poety w sporze z Adamem Mickiewiczem i innym obrazem polskości niż ten, narysowany strofami Pana Tadeusza.

Moim poetyckim skojarzeniem z niezapominajkami są słowa ulubionego Cypriana Kamila Norwida:

Dlatego lubię kwiat nie-zapominek.

 Bo rwą go zwykle ręce wiarołomne!

 - I lubię nagły w znużeniu spoczynek,

 Bo - uprzytomnia śmierć, pierwej... nim w s p o m n ę.

Motyw niezapominajki przewija się też w licznych legendach. Jedna z nich mówi, że gdy Bóg był zajęty tworzeniem świata i nazywaniem wszelkich istot zapomniał o drobnym kwiatuszku. Wtedy maluszek odezwał się z żałością z dna lasu: "Panie Boże, a ja? Jak ja się będę nazywać?" Wtedy Bóg trochę zawstydzony odpowiedział: "Ty odtąd będziesz niezapominajką i wszyscy będą o tobie pamiętać"

Inna opowieść  mówi, że niezapominajki są odzwierciedleniem i przypomnieniem niebieskich oczu Matki Boskiej…

Niezapominajka, czy ta z lasu, czy z ogródka jest zatem skromną ale jakże ciekawą rośliną i nie należy o niej zapominać. Powszechnie jest uważana za ładną, delikatną roślinę ozdobną ale pewnie mało kto wie, że ten kwiatuszek to także całe bogactwo zdrowotne, zawierający szczególnie dużo krzemu.

Ale na surowo nie podjadajmy niebieskich kwiatków, a zresztą są wyjątkowo niesmaczne. Niezapominajki są lekko trujące, co  znaczy, że  się od nich zaraz nie umrze, jednak zawierają w małej dawce pewne alkaloidy. Są one  podobne do trującej kurary, używanej przez Indian w dżunglach Południowej Ameryki do zatruwania grotów strzał. Czytałem też gdzieś, że niezapominajka alpejska jest naprawdę trująca.

Jak to w przyrodzie bywa rośliny niesmaczne czy trujące są zbawienne dla naszego zdrowia. Jak pisze dr Henryk Różański, ekspert medycyny dawnej i naturalnej „ziele niezapominajki zbierane w czasie kwitnienia zawiera kwas kawowy, chlorogenowy i romarynowy, śluzy oraz saponiny triterpenowe i krzemionkę.

Ze świeżego i suchego ziela niezapominajki sporządzano nalewkę niezapominajkową – Tinctura Myosotis. Przepis znalazłem na stronie dra Różańskiego www.rozanski.li ale przyznaję, że sam jej jeszcze nie stosowałem.

Jak zrobić niezapominajkową nalewkę?

W tym celu dawniej  brano 1 część rozdrobnionego surowca i zalewano 5 częściami alkoholu 40-60%. Po tygodniu nalewkę filtrowano. Zażywano po 1/2 łyżeczki 4-5 razy dziennie przy uporczywym kaszlu, zapaleniu oskrzeli, gruźlicy, zapaleniu krtani i gardła, oraz przy krwotokach z nosa.

Kwiatuszek niezapominajki zawiera całe bogactwo krzemu. Jest on nam bardzo potrzebny do prawidłowego funkcjonowania. Oznaką jego braku jest obgryzanie paznokci, zgrzytanie zębami i pojawianie się żylaków. Krzem tworzy tkankę łączną, białka kolagenu, wzmacnia włosy i paznokcie, a także usprawnia pracę mózgu. Jest bardzo ważny dla naszej skóry- usuwa jej szorstkość, zapewnia dobre nawilżenie i niweluje pękanie naskórka.

Dawniej, bo o właściwościach niezapominajki  poczytamy już w zielniku Syreńskiego z 1613, stosowano także leczniczy napar i odwar. Dr Różański zaleca odwar, aby krzemionka lepiej przeszła do wyciągu:

1 łyżkę rozdrobnionego ziela zalewano 1 szklanką wrzącej wody, parzono 20 minut lub gotowano kilka minut na małym ogniu. Po przecedzeniu wodny wyciąg pito po 1/2-2/3 szklanki kilka razy dziennie. Warto dodać do naparu lub odwaru nieco soku malinowego lub miodu.

Skromna leśna roślina ma tyle ciekawych właściwości, że nie sposób zapomnieć o jej istnieniu. Warto ją podziwiać teraz w lesie bo każda chyba  droga prowadzi przecież do lasu i zachęca do majowego spaceru

 oraz najlepiej posiać sobie w ogródku, a teraz jest sprzyjający ku temu czas.

Bliskość kwiatów niezapominajki usuwa stres i niepokój oraz działa na nas uspokajająco. Ma też zbawienny wpływ na urodę pań i przystojność panów!

Kąpiel w zielu niezapominajki likwiduje bezsenność, usuwa koszmary senne, zapewnia zdrowy, głęboki sen. Napar z rośliny likwiduje skutki przepracowania i niedospania. Okład ze świeżych płatków niezapominajki położony na oczy doda im blasku i zlikwiduje tak zwane worki pod oczami oraz zapobiega zmarszczkom.

Może dlatego mówi się : „masz oczy jak niezabudki” ?

Nie zapominajcie zatem o leśnej niezapominajce i wypatrujcie jej podczas majowych spacerów.

Leśniczy Jarek-lesniczy@erys.pl