Dodatkowe zabezpieczenie ptasich lęgów

Od 2020 roku w Lasach Państwowych obowiązują wytyczne minimalizujące wpływ prac gospodarczych na miejsca rozrodu i lęgi ptaków. Chociaż tego rodzaju przypadki są rzadkie, rozwiązania te mają za zadanie ograniczać ryzyko nieumyślnego uszkodzenia gniazd ptaków.
09.07.2020 | Krzysztof Trębski, Zespół Mediów DGLP, Mateusz Grzębkowski, Wydział Ochrony Zasobów Przyrodniczych DGLP

Od 2020 roku w Lasach Państwowych obowiązują wytyczne minimalizujące wpływ prac gospodarczych na miejsca rozrodu i lęgi ptaków. Chociaż tego rodzaju przypadki są rzadkie, rozwiązania te mają za zadanie ograniczać ryzyko nieumyślnego uszkodzenia gniazd ptaków.

Ujednolicają one również tryb postępowania w sytuacji, gdyby do uszkodzenia jednak doszło w wyniku przeoczenia stanowiska lęgowego podczas weryfikacji terenowej albo pomyłki wykonawcy – tak, by zrobić wszystko, co możliwe w celu umożliwienia ptakom dokończenia lęgu i wychowania potomstwa.

Okres lęgowy a przepisy prawa

Warto najpierw wyjaśnić obowiązujący stan prawny. Wbrew dość częstemu przekonaniu, przepisy nie ustalają, ile trwa „okres lęgowy” dla całego zgrupowania ptaków odbywających lęgi w Polsce. W rozporządzeniu ministra środowiska z 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt jest wskazany okres od 16 października do końca lutego jako ten, kiedy pod pewnymi warunkami wolno usuwać bez zezwolenia gniazda ptaków z budek, obiektów budowlanych i terenów zieleni.

Pozostały okres, czyli od 1 marca do 15 października, bywa więc interpretowany jako okres lęgowy ptaków. Tak nie jest, żaden przepis nie definiuje „okresu lęgowego” dla wszystkich ptaków, choćby dlatego, że jest on różny w przypadku różnych gatunków. Wyjaśniała to m.in. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.

Ochrona ptaków w gospodarce leśnej

Lasy Państwowe w trakcie realizacji gospodarki leśnej od wielu lat stosują szereg działań wspierających ptaki zamieszkujące lasy. Wynikają one zarówno z ogólnych zasad prowadzenia trwałej, zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, przepisów prawa powszechnego jak i regulacji wewnętrznych PGL LP. Na obszarach Natura 2000 poświęconych ochronie ptaków nadleśnictwa prowadzą gospodarkę leśną zgodnie z działaniami ochronnymi określonymi w planach zadań ochronnych. W Lasach Państwowych już zostało ustanowionych ponad 3700 stref ochrony stanowisk lęgowych szczególnie wrażliwych gatunków ptaków takich jak np. bocian czarny, bielik, orzeł przedni czy puchacz. Instrukcja Ochrony Lasu nakłada obowiązek ochrony drzew biocenotycznych – drzew szczególnie cennych dla zachowania różnorodności biologicznej w lasach. Zasady Hodowli Lasu z kolei nakazują pozostawianie na powierzchniach objętych zabiegami kępy starodrzewu, czy ekotony. Lasy Państwowe od lat angażują się w realizację szeregu projektów dedykowanych czynnej ochronie zagrożonych wyginięciem gatunków w tym głuszca, cietrzewia, czy rybołowa.

Dodatkowe wytyczne w Lasach Państwowych

W polskich lasach każdego roku przystępują do lęgów miliony ptaków należących do około 130 gatunków. Uznaje się, że największa liczba dorosłych osobników z całego zgrupowania ptaków lęgowych w lasach odbywa lęgi od końca marca do początku lipca. Gniazda większości gatunków są budowane od nowa każdego roku. Ptaki zakładają gniazda w różnych miejscach – na ziemi, w wykrotach, w podszycie, w dziuplach, pod korą, wysoko w koronach drzew. Biorąc pod uwagę zróżnicowaną widoczność w drzewostanach, zidentyfikowanie wszystkich stanowisk lęgowych bywa niemożliwe, nawet dla ornitologa.

Pomimo przestrzegania dotychczas obowiązujących przepisów, zdarzały się przypadki nieumyślnego naruszenia stanowisk lęgowych. Skłoniły one Lasy Państwowe do wdrożenia wytycznych, które w połączeniu z wcześniej obowiązującymi przepisami powinny maksymalnie zawęzić margines wystąpienia takich zdarzeń. W oparciu o nie regionalne dyrekcje LP opracowały szczegółowe wytyczne, uwzględniające lokalne uwarunkowania.

Jakie są najważniejsze wytyczne?

    Przed przystąpieniem do zabiegu służby terenowe przeprowadzają wizje terenowe mające na celu sprawdzenie występowania i oznakowanie drzew dziuplastych, stanowisk z gniazdami wieloletnimi oraz czynnych gniazd jednorocznych. Każde zidentyfikowane miejsce musi być wskazane wykonawcom prac. 

    Jeśli prace leśne odbywają się będą między 15 marca a 15 lipca, między obowiązkową wizją terenową a zabiegiem gospodarczym nie powinno upłynąć więcej niż 7 dni.

    Jeśli mimo starań Służby Leśnej dojdzie omyłkowo do ścięcia drzewa z zajętą dziuplą czy gniazdem, sposób przeprowadzenia niezwłocznych działań ratunkowych uzgadnia się z ornitologiem (osoby o odpowiednich, eksperckich kwalifikacjach zostały wyznaczone w każdej regionalnej dyrekcji LP).

    W sytuacji, gdy nie będzie możliwości stworzenia ptakom warunków do dokończenia lęgu na miejscu, leśnicy przewożą je jak najszybciej do najbliższego ośrodka rehabilitacji dzikich zwierząt (z listy GDOŚ).

    Wykonawcy prac, poprzez zapisy w umowach, powinni być zobowiązani do natychmiastowego powiadamiania leśniczego o każdym przypadku ścięcia drzewa z dziuplą lub gniazdem. Wytyczne ustalają też ścieżkę szybkiego informowania o tego rodzaju sytuacjach w jednostkach LP.

 Nadleśnictwa wskazały też na swojej stronie internetowej numer, na który osoby postronne mogą zgłaszać tego rodzaju przypadki.

Wydaje się, że czynione przez lata starania na rzecz ochrony leśnej awifauny przynoszą zamierzone skutki. Według Monitoringu Ptaków Polski, zagregowany indeks zmian liczebności 34 pospolitych ptaków leśnych w całym okresie od początku badań, czyli 2000 r., wykazuje umiarkowany wzrost w tempie 1 proc. rocznie. Liczymy, że nowe wytyczne przyczynią się do dalszej poprawy tej sytuacji.

Materiał opisuje stan prawny na 1 stycznia 2023 roku.