Vademecum obserwatora ptaków
Na każdym kroku czuć już wiosnę. Właśnie ze zdziwieniem stwierdziłem, że za moim kuchennym oknem na świerku grzywacze uwiły sobie gniazdko. Tak więc szykowanie śniadania czy obiadu umila mi obserwacja wiosennych zalotów. A jak Wasze samopoczucie? Z pewnością szykujecie się już na pierwsze wiosenne obserwacje. W związku z tym dziś kilka porad, przydatnych na cały nadchodzący sezon, czyli vademecum obserwatora ptaków.
Wybierając się do lasu na obserwacje ptaków przede wszystkim powinniśmy zadbać o swój ubiór. Podstawową zasadą jest przy tym nie rzucać się w oczy tak więc wszystkie jaskrawo ubarwione stroje zostawiamy w domu. Nasze ubranie powinno być dostosowane do otoczenia, w barwach stonowanych, najlepiej w odcieniach zieleni, szarości lub brązu. Doskonale do tego celu nadają się elementy garderoby leśników, myśliwych, wędkarzy czy stroje wojskowe. Powinniśmy zadbać również o wygodę. Ubrania nie powinny krępować ruchów, szeleścić, powinniśmy się w nich czuć komfortowo, by podczas obserwacji nic nam nie przeszkadzało i nie rozpraszało naszej uwagi. Nie może też zabraknąć kurtki przeciwdeszczowej, wygodnych trekingowych butów z membranami nieprzemakalnymi a nawet gumowców na zmianę, gdy wybieramy się w podmokły teren.
Gdy jesteśmy już ubrani od stóp do głów pora pomyśleć o najważniejszej rzeczy dla miłośnika ptaków – lornetce. Najlepiej do tego celu nadają się lekkie, wodoodporne konstrukcje, ważące 600-700 gram o standardowych parametrach 10x50, 7x50 lub 10x42. Pierwsza liczba określa przybliżenie, druga średnicę obiektywu. Dziesięciokrotne przybliżenie powinniśmy uważać za maksimum. Przy większych parametrach obraz bez statywu nie będzie stabilny a większy ciężar lornetki sprawi, że obserwacja będzie dla nas męcząca. Przy drugim parametrze, określającym jasność i pole widzenia powinniśmy przyjąć zasadę, że im więcej tym lepiej, zaczynając od 40 mm wzwyż. Przed zakupem lornetki koniecznie powinniśmy ją sprawdzić a dokładniej mówiąc dotknąć. Bardzo duże znaczenie ma bowiem ergonomia i jakość wykonania. Każdy z nas ma inne dłonie, dlatego dobierając lornetkę bardzo ważnym kryterium jest jej dopasowanie. Najważniejsze, by lornetka dobrze „leżała w dłoniach”, jej materiał był przyjemny w dotyku a pasek nie uwierał nas w szyję. Dodatkowymi zaletami są przeciwodblaskowa warstwa na zewnętrznych szkłach i zaślepki okularów osadzone na paskach. W ten sposób zabezpieczymy się przed ich stratą w terenie.
Niezbędnym elementem miłośnika ptaków jest notes. Każdą naszą obserwację powinniśmy zapisywać w zeszycie, najlepiej w twardej oprawie, używając do tego celu ołówka. Jest dużo bardziej niezawodny niż długopis i zdecydowanie odporniejszy na mróz czy deszcz. Informacja powinna być opatrzona nazwą gatunku, miejscem i godziną obserwacji oraz datą. Takie dane pozwolą nam na gromadzenie danych o rozmieszczeniu, biologii lęgowej, zmienności ubarwienia czy zmian fenologicznych, dotyczących zwłaszcza migrujących gatunków (tras przelotu, miejsc odpoczynku, terminów powrotu).
By uzyskać dane związane ze strukturą populacji powinniśmy również zapisywać informacje o płci i wieku. W tym celu warto używać skrótów nomenklatury łacińskiej. Immaturus (imm.) - niedojrzały, adultus (ad.) – dorosły, juvenis (juv.) – młody, pullus (pull.) – pisklę. W notesie należy również odnotować wszystkie niecodziennie zdarzenia bądź niezwykłe zachowania ptaków, które towarzyszyły naszym obserwacjom. Dotyczy to zwłaszcza gatunków, których nie znamy. Opisujemy wówczas ich wielkość, ubarwienie, głos, zachowanie, by później oznaczyć je przy pomocy atlasu. Bardzo często podczas obserwacji terenowych natkniemy się również na pióra lub wypluwki. To doskonałe i bardzo cenne źródło informacji o wieku, płci a nawet przyczynie odnalezienia ptasiej zguby, zwłaszcza gdy znajdziemy oskubę, czyli komplet piór pozostałych po ofiarach krogulca lub jastrzębia. Często po takich śladach wnioskujemy o występowaniu i rozmieszczeniu danego gatunku. Dotyczy to zwłaszcza ptaków o nocnym i skrytym trybie życia, np. sów. Znalezione pióra powinniśmy opisywać dokładnie tak jak prowadzone obserwacje, uwzględniając zwłaszcza datę i miejsce znalezienia.
Większość leśnych gatunków niepokoi się na widok człowieka, dlatego obserwując ptaki powinniśmy mieć na uwadze przede wszystkim ich bezpieczeństwo. Niepokojenie ptaków w pobliżu ich miejsc gniazdowania, zwłaszcza w okresie lęgowym może skutkować porzuceniem i stratą lęgu. Pamiętajmy, że większość z nich jest prawnie chroniona, dlatego należy bezwzględnie przestrzegać obowiązujących przepisów. W stosunku do niektórych, bardzo rzadkich i płochliwych gatunków jak bielik, puchacz czy bocian czarny, wyznacza się dodatkowo strefy ochronne wokół gniazd, w których zabronione jest przebywanie osób bez specjalnego zezwolenia.
Gdy zaobserwujemy gatunek rzadki warto naszą obserwacją również opisać i zgłosić na specjalnym formularzu do Komisji Faunistycznej Sekcji Ornitologicznej PTZool. Formularz zgłoszenia znajdziecie pod tym adresem: http://www.komisjafaunistyczna.pl/kf-pl/kfw_p4_zglaszanie.htm.
