Duck season!

Polska nazwa gatunkowa odnosi się do sylwetki krzyżówki obserwowanej podczas lotu, gdyż przypomina ona krzyż. Inna teoria głosi, że ma z kolei związek z niezwykłym upodobaniem kaczarów do krzyżowania się z innymi gatunkami. Tak czy inaczej krzyżówka to najbardziej znana kaczka na świecie, a my postaramy się zgłębić ten fenomen i wyjaśnić historię jej popularności.

Z pewnością przyczynia się do tego jej rozmieszczenie. To najpospolitszy gatunek kaczki o największym areale występowania obejmującym całą Holarktykę. Introdukowano ją również w Australii i Nowej Zelandii. W Polsce jej liczebność szacuje się na ponad 263 000, co stanowi 11,7% populacji lęgowej na obszarze Europy. O gatunku, który przekroczył 100 000 par mówimy, że jest bardzo liczny.

O sukcesie rozpowszechnienia krzyżówki decyduje przede wszystkim jej plastyczność. Jest to gatunek odznaczający się niezwykłym darem przystosowywania się, zwłaszcza do środowiska antropogenicznego.  Krzyżowka z łatwością nauczyła się żyć wśród ludzi, korzystając z dobrodziejstw wielkich i mniejszych miast. Znajduje w nich nie tylko schronienie ale przede wszystkim pokarm w porze, która dla niej i dla wielu innych gatunków bywa zabójcza - podczas zimy.

Samiec w pełnej okazałości. Lśniąca zielenią i fioletem głowa i kasztanowa pierś świadczą o szacie godowej (fot. Jarosław Kasprzyk).

Z marchewką do parku

Krzyżówka jest przeciwieństwem gągoła. Potrafi się gnieździć w różnorodnych biotopach. Gdybyśmy mieli jednak wytypować najbardziej optymalny, to najwyższe zagęszczenia osiąga w dolinach rzecznych. Nie oznacza to jednak, że nie spotkamy jej w krajobrazie rolniczym czy w lasach. Tam, gdzie brakuje zbiorników wodnych na liczebność krzyżówki ma wpływ udział wilgotnych łąk i pastwisk.  Jak już wspomnieliśmy w ostatnich latach coraz częściej zasiedla i rozprzestrzenia się w środowisku antropogenicznym, a samice wodzące pisklęta przez ruchliwe jezdnie w centrach miast nie należą już do rzadkości.

Krzyżówka po prostu dostosowuje się do miejsca, w którym przyszło jej mieszkać, szukając najbardziej optymalnych rozwiązań. Może gniazdować na ziemi, w norach, w dziuplach, stertach kamieni a nawet w szczelinach budynków. Nie przeszkadza jej miejski gwar i ruch. A gdy brakuje pokarmu potrafi zjadać pożywienie wprost z ręki człowieka.

Gdy mieszkałem w Warszawie wybierałem się na spacery ścieżkami Parku Łazienkowskiego. Oczywiście krzyżówki zdecydowanie przeważały tam wśród ptasiej, wodnej społeczności. Ludzie nauczyli się je dokarmiać, a one bardzo chętnie z tego korzystały. W takich parkach jak Łazienki, gdzie ludzie przychodzą wręcz masowo, wiele gatunków traci swoje naturalne instynkty. Wiewiórki wbiegają na ubrania, karpie wynurzają się po kawałki chleba a sikorki przylatują wprost na nasze dłonie obsypane smakowitymi ziarnami.

Pamiętajmy jednak, że dokarmiać powinniśmy tylko podczas ostrej zimy, z zalegającą pokrywą śniegu, gdy mróz jest na tyle silny, że zbiorniki wodne zamarzają. W takich warunkach krzyżówki szukają odsłoniętych cieków, najczęściej są to ujścia wód z oczyszczalni ścieków czy ciepłowni. Często również gromadzą się w parkach, na stawach, które jeszcze nie zdążyły zamarznąć i na których celowo kruszy się lód, by umożliwić zimującym w miastach ptakom przetrwanie.

Samiczka krzyżówki nie rzuca się w oczy. Maskujące ubarwienie przydaje się zwłaszcza w naturalnym środowisku (fot. Jarosław Kasprzyk).

Wybierając się do parku zwracajmy uwagę, by nie karmić kaczek i łabędzi starym, spleśniałym pieczywem, lub tym co zostało nam ze śniadania. Musimy brać odpowiedzialność za to co robimy, gdyż ptaki mogą przypłacić życiem naszą bezmyślność. Dość częstym błędem jest podawanie produktów zawierających sól i inne przyprawy. Sól zwiększa pragnienie, a podczas zimy o wodę niezwykle trudno. Ptaki nie są w stanie pobierać jej ze śniegu! Ptactwo wodne, w tym nasze krzyżówki najlepiej dokarmiać  gotowanymi (bez przypraw) lub surowymi warzywami. Dobrze do tego celu nadają się np. starta marchew. Poza tym odpowiednie dla krzyżówek są większe ziarna kaszy i płatki owsiane. Dobrym pokarmem jest również czerstwe białe pieczywo. Unikajmy jednak podawania całych kawałków pieczywa, które mogą spleśnieć zanim ptaki je zjedzą. Powinniśmy pokroić je w centymetrową kostkę.

Gdy znamy już ABC dokarmiania krzyżówek możemy przyjrzeć się im nieco z bliska. Osobniki, przystosowane do życia w mieście dość łatwo dają się obserwować. Inaczej jest u krzyżówek, które wolą śródleśne stawy i jeziora z dala od domostw i osad ludzkich. Te osobniki są bardzo płochliwe i ich obserwacja przysparza wiele trudności. Gdy spędzicie z krzyżówkami trochę czasu, z pewnością nie ujdzie Waszej uwadze masa ciała tych kaczek, która może się podwoić w  bardzo krótkim okresie czasu. Wszystko za sprawą gromadzenia rezerw tłuszczu na okresy zimowe. Podczas jesieni wątroba tych kaczek znacznie się powiększa. Taka otłuszczona kaczka może ważyć nawet ponad 1,5 kg! Jednak niech Wam nic do głowy nie przyjdzie, by przyprawiać ją buraczkami. Ta kaczka dziwaczką nie jest a opisane zjawisko jest zupełnie normalnie.

Krzyżówka na celowniku

Choć tak całkiem serio mówiąc krzyżówka przysmakiem dla myśliwych jest. Mój kolega, który poluje twierdzi, że krzyżówka smakuje tak samo dobrze jak kaczka domowa podawana w rosole tudzież przyprawiona i upieczona. Zatem kto wie, może Jan Brzechwa posilał się właśnie krzyżówką? Mówiąc o gatunkach łownych, prócz krzyżówki poluje się również na głowienki, cyraneczki i czernice. A sezon na kaczki właśnie trwa! Myśliwi mogą na nie polować od 15 sierpnia do 21 grudnia.

Gatunki, które podlegają ochronie tylko przez pewien okres czasu w ciągu roku, pokrywający się zazwyczaj z sezonem lęgowym, nazywamy gatunkami objętymi ochroną częściową. Dodatkowo krzyżówka należy do gatunków, dla których dozwolona jest sprzedaż, transportowanie i przetrzymywanie w celach handlowych. Przepisy prawne, o których wspominam znajdziecie w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.

Jak Królik Bugs chciał odwrócić uwagę myśliwych od siebie? Otworzył sezon polowania na... kaczki!  "Duck season" (aut. Kirk Mueller).

Jestem ciekaw Waszego zdania, jako miłośników ptaków i przyrodników. Co sądzicie o polowaniach na ptaki, w tym krzyżówki? Zanim odpowiecie sobie na to pytanie przytoczę Wam kilka faktów. Po pierwsze krzyżówki to najpopularniejsze europejskie ptaki łowne. Średnio w sezonie łowieckim w Polsce pozyskuje się ponad 100 000 tych kaczek. Jest to zatem pewnego rodzaju gospodarowanie populacją i utrzymywanie jej na stałym poziomie. Zarówno w leśnictwie jak i łowiectwie posługujemy się określeniem racjonalnej gospodarki. Ma ona na celu właściwe korzystanie z dóbr przyrody. W przypadku odstrzału kaczek ustala się określone limity i okres polowań prowadząc jednocześnie ochronę lęgowisk i dokarmianie podczas srogich zim. Zwalcza się również kłusownictwo.

Polowanie na kaczki ma również aspekt kultywowanej tradycji łowieckiej. Podczas polowań indywidualnych lub zbiorowych wykorzystuje się tzw. „wabia”, czyli oswojoną kaczkę, do której zlatują się inne, dzikie osobniki lub „bałwanka”, czyli figurkę kaczki z drewna lub innego tworzywa. Stosowane są również specjalne wabiki głosowe, przypominające gwizdki.

Wyróżnia się również różne typy polowań, w zależności od czynności, wykonywanej przez strzelca. Gdy myśliwy się skrada, mówimy że poluje z podchodu, gdy podpływa łódką - z podjazdu, gdy jest zaczajony w trzcinowisku, stojąc w wodzie, mówimy, że poluje na brodzącego. Jest jeszcze jeden typ - na podryw. Bynajmniej nie chodzi tu jednak o urok osobisty myśliwego, lecz o psy, które płoszą i naprowadzają podrywające się do lotu kaczki.

Dla mnie najwięcej kontrowersji wzbudza strzelanie do ptaków na zlotowiskach, zgromadzonych na żerowiskach. Często bowiem w takiej chmarze kaczek znajdują się inne gatunki, podlegające ścisłej ochronie, które przypadkowo mogą stać się ofiarą polowania.

Kaczor gwałciciel

Krzyżówki są również coraz częściej utrzymywane i rozmnażane w niewoli. Przeznacza się je zarówno na sprzedaż jak i do zasiedlania łowisk w Polsce i za granicą. Najwięcej krzyżówek hoduje się w Niemczech i w Holandii. W niektórych krajach ptaki te są traktowane również jako gatunek ozdobny wsiedlany do parków. Ozdobne są zwłaszcza samce, które w okresie od października do końca majanoszą lśniącą szatę godową. Głowa i szyja mieni się wówczas w opalizujących zieleniach i fioletach. Samce krzyżówek należą do wyjątkowych amantów w ptasim świecie. Gdy skończą zaloty do kaczek własnego gatunku kaczory molestują wszystko wokół. Mogą krzyżować się praktycznie ze wszystkimi gatunkami z rodzaju Anas a nawet z gęsiami. Badania przeprowadzone na kaczkach w niewoli udowodniły zaskakujące wyniki. Kaczka krzyżówka może dawać mieszańce z 45 różnymi gatunkami.

Dorosłe samice mogą wodzić nawet kilkanaście młodych. Udało się Wam policzyć te na zdjęciu? Wszystko za sprawą wyjątkoweg instynktu macierzyńskiego i przygarniania piskląt z innych miotów. Dlatego w jednym stadku mogą przebywać pisklęta w różnym wieku,

Z samiczkami związane jest równie ciekawe zjawisko. Otóż u tych kaczek niezwykle rozwinięta jest opieka nad potomstwem, ale nie koniecznie swoim. Samice krzyżowek przygarną każdą inną zgubę od innych samic własnego gatunku, traktując ją jako swoją. Wykorzystuje się to zwłaszcza w ptasich azylach, do których często trafiają małe kaczęta. Przekazuje się je od razu pod opiekę dorosłych ptaków - matek, które natychmiast od pierwszego wejrzenia adoptują maluchy wodząc je jak swoje.

Krzyżówki coraz częściej rezygnują z podejmowania migracji. Łagodniejsze zimy oraz możliwość zimowania i zdobywania pokarmu w miastach sprzyjają ich osiedlaniu. By nie zaszkodzić tym ptakom nie zapominajmy podczas jesienno-zimowych spacerów o prawidłowych zasadach ich dokarmiania.

Rafał
rafal@erys.pl

Źródło: Atlas pospolitych ptaków lęgowych (L. Kuczyński, P. Chylarecki 2012); Przewodnik Collinsa Ptaki (L. Svensson 2012); Ptaki Polski t.1 (A. Kruszewicz 2005 ze wznowieniem); Chów kaczki krzyżówki (publ. R. Kożuszek 2012). Wykorzystano również sreeny z bajki "Rabbit season, Duck season" wytwórni Warner Bros o przygodach królika Bugsa.