Dlaczego dzięcioły są ważne dla lasów?

Należało w kilku zdaniach wyjaśnić dlaczego dzięcioły są ważne dla ekosystemów leśnych, czyli dla lasów, innych zwierząt, jak również dla nas – dla leśników. Odpowiedzi na to pytanie mogliście znaleźć w czerwcowych artykułach. Również sam tytuł cyklu „Chirurdzy drzew” po części zdradza ich rolę, którą spełniają.

Dzięcioły stanowią wyjątkową rodzinę ptaków. Kształt i budowa ich ciała, rozmnażanie się i zachowanie odróżniają je od innych grup. Ich zdolność do odszukiwania i zdobywania owadów oraz drążenia dziupli w drzewach dają im przewagę nad innymi ptakami. I te właśnie cechy decydują o ich roli w lesie. Pierwsza z nich związana jest z funkcją sanitarną, którą nasi chirurdzy drzew spełniają. To tacy ptasi lekarze drzew. O tym, że drzewo choruje świadczy obecność dzięcioła, który szuka pożywienia pod korą. To dobry sygnał również dla działkowców. Gdy spostrzeżemy żerującego dzięcioła, warto bliżej przyjrzeć się naszym drzewom, czy oby na pewno im nic nie dolega. Ten lekarz naprawdę rzadko się myli.

Przysmakiem dzięciołów są larwy dobrze nam znanych korników. To prawdziwa owadzia zmora dla lasów. Nasi chirurdzy po nakłuciu drzewa, długim i lepkim językiem wybierają te szkodliwe owady. Prócz groźnych korników zwinne dzięcioły potrafią szukać w koronach drzew gąsienic, poczwarek motyli i mszyc. Ponieważ wszystkie te owady atakują zdrowe drzewa nazywamy je szkodnikami pierwotnymi. W związku z bardzo dużymi szkodami, które potrafią w lasach wyrządzić szkodniki te zaliczamy również do grupy owadów, mających znaczenie dla gospodarki leśnej. Ich masowe pojawy nazywamy gradacjami. Zanim leśnicy przystąpią do ich zwalczania, na pierwszej linii naturalnej obrony stają właśnie dzięcioły. Zatem funkcja sanitarna polega na wyszukiwaniu przez te ptaki chorych drzew i zwalczaniu drążących je owadów. Tym samym dzięcioły ograniczają populacje szkodników a leśnicy zyskują naturalnych sprzymierzeńców  lasu.

Często zdarza się jednak i tak, że drzewa po atakach korników i gąsienic motyli nie da się już uratować. Jest na tyle słabe, że interesują się nim również inne groźne owady, żerujące pod korą. Takie szkodniki nazywamy szkodnikami wtórnymi, gdyż nie atakują jako pierwsze drzewa zdrowego, tylko już osłabione przez inne organizmy, jak przez wspomniane korniki. Larwy szkodników wtórnych, do których należą głównie chrząszcze z rodziny kózkowatych, są na szczęście również przysmakiem wielu gatunków dzięciołów.

Druga najważniejsza funkcja, którą pełnią nasi bohaterzy do rynek obrotu nieruchomościami. Dzięcioły zaliczamy do dziuplaków pierwotnych a więc takich gatunków, które same dziuple budują i jako pierwsze w nich mieszkają. Dzięcioły jednak są pod tym względem wyjątkowo „bogate”, gdyż co roku budują sobie nowe domy, kując nowe dziuple. Tym samym stare, opuszczone mieszkania trafiają na rynek wtórny, na którym zainteresowanie jest ogromne. I tu dochodzimy do setna nieocenionej wręcz funkcji dzięciołów. Dziuple pozostawione przez dzięcioły są schronieniem oraz stanowią miejsce gniazdowania dla kilkudziesięciu gatunków ptaków leśnych oraz dla wielu ssaków.Należy również wspomnieć, że niektóre gatunki dodatkowo, prócz dziupli lęgowych wykuwają również dziuple noclegowe, a także dziuple kryjówkowe.

Podążając dalej tym tropem, niektóre gatunki ptaków są ściśle uzależnione od obecności dziupli wykutych przez dzięcioły. Doskonałym przykładem są sowy. Włochatka, sóweczka, pójdźka czy syczek gniazdują wyłącznie w dziuplach wykutych przez dzięcioły. Co więcej, przez konkretne ich gatunki, co ma związek ze średnicą otworu wlotowego. Im większy dzięcioł tym większa dziupla i średnica. Zatem występowanie dzięciołów w środowisku leśnym jest warunkiem, czyli determinuje, występowanie innych gatunków ptaków. Nie tylko sowy korzystają z takiego dzięciołowego M1. Gołębie siniaki, gągoły czy kraski to jedni z największych przedstawicieli ptasich lokatorów, poszukujących dziupli po największym dzięciole - dzięciole czarnym. Nie tylko ptaki korzystają z takich dziupli, to również doskonałe letnie schronienia dla nietoperzy czy miejsca gniazdowania popielic i wiewiórek. Próchniejące, stare dziuple to również jedyne siedlisko życia niektórych rzadkich owadów np. pachnicy dębowej.

Stwarzanie możliwości gniazdowania dla innych dziuplaków, szczególnie tych owadożernych jest podstawą do zaliczenia dzięciołów do tak zwanych gatunków kluczowych, czyli takich, które silnie oddziaływają na ekosystem. Zatem jak widzicie to nie tylko chirurdzy ale i wspaniali leśni inżynierowie. A wszędzie tam, gdzie dzięciołów brakuje, leśnicy starają się to zrekompensować wieszając budki lęgowe dla dziuplaków wtórnych, np. dla muchołówek, sikor czy szpaków.

Rola gatunków kluczowych, zwłaszcza w odniesieniu do dzięcioła średniego, trójpalczastego czy białogrzbietego jest dodatkowo związana z obecnością martwego drewna w lesie. Są to gatunki związane ze starymi, zamierającymi drzewami, które pozostawianie są w lesie jako tzw. drzewa biocenotyczne, do ich biologicznej śmierci i naturalnego rozkładu. Dzięcioły te preferują rozległe ponad 120 letnie lasy liściaste. Zatem funkcja, którą pełnią w tym wypadku przemienia się w funkcję wskaźnikową, która ma związek z występowaniem określonego stanu siedliska. Gdy zaobserwujemy w lesie te gatunki mamy pewność, że z pewnością w pobliżu znajdują się stare drzewa i odpowiednia ilość martwego drewna. To z kolei pociąga za sobą występowanie wielu rzadkich organizmów związanych właśnie z takimi drzewami. Martwe drewno to ogromny potencjał różnorodności biologicznej. Im drzewo starsze tym więcej organizmów może je zasiedlić. Oceniono, że takie drzewa są ostoją dla ponad 100 gatunków kręgowców, około 1300 gatunków owadów i około 1500 gatunków grzybów oraz zasiedla je nieoceniona liczba mikroorganizmów. Zatem nie zapomnijmy również o roli dzięciołów jako gatunków wskaźnikowych, wskazujących na różnorodność biologiczną danego siedliska.

To już chyba wszystkie funkcje, które udało mi się wyliczyć. Jak widzicie dzięcioły są naprawdę ważne dla lasów i ich mieszkańców. Nie zapominajmy o tym.

Rafał
rafal@erys.pl