Birdwing butterfly (część 2)
Pazie z rodzaju Ornithoptera i Troides zawdzięczają swą polską nazwę niezwykłej urodzie i skrzydłach o cudownie finezyjnych kształtach i wielkościach. Ich angielska nazwa brzmi „birdwing butterflies” co oznacza w dosłownym tłumaczeniu motyla o ptasich skrzydłach. Jest to analogia do cudownych, wielobarwnych ptaków rajskich, występujących w rejonach Australii i Indonezji, znanych zwłaszcza z Papui Nowej Gwinei. Kolorowe, wielkie, szybujące niczym ptaki ponad tropikalnym lasem, w niezwykle malowniczej bajkowej scenerii wysp, zasługują na miano rajskich pazi. Uznawane są zgodnie na całym świecie, zarówno przez amatorów jak i entomologów, za najpiękniejsze motyle na naszej Ziemi.
Przedimek „naj” pasuje do tej grupy zwierząt jak do żadnej innej. Ornithoptera alexandrae jest największymmotylem dziennym na świecie (26 cm rozpiętości skrzydeł). Dorosłe motyle latają najwyżej – nad koronami drzew, a jedne z największych w świecie owadzim jaja mają średnicę prawie 5 mm (O. goliath) i składane są na drzewach, na wysokości 40 m! Gąsienice osiągają długość 11 cm przy 3 cm średnicy (poczwarka do 9 cm). To prawdziwe olbrzymy! Jednocześnie gatunek ten jest jednym z najbardziej narażonych na wyginięcie i najtrudniejszy do hodowania w warunkach sztucznych, celem restytucji. Ornithoptery to również gatunki bardzo wymagające i bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku (O. chimaera). Chimaera jest również jedynym gatunkiem wśród Ornithopter występującym na najwyżej położonych, chłodnych i wilgotnych zboczach i w wąwozach górskich (1800 m n.p.m.).
Motyle cechuje wyraźny dymorfizm płciowy. Kształt skrzydeł samców O. paradisea (ang. paradise birdwing) należy do najdziwniejszych i najpiękniejszych tworów przyrody, rodem z biblijnego raju (stąd nazwa). Ponadto samice są zdecydowanie większe, różniąc się od kolorowych samców nie tylko mało atrakcyjną barwą ale i kształtem skrzydeł. Ze względu na swoją osobniczą zmienność i krzyżowanie między poszczególnymi podgatunkami i formami Ornithoptery stanowią nie lada wyzwanie dla naukowców, próbujących ująć je w systematyczne ramy. Zdecydowanie sprawiają im najwięcej trudności w motylim świecie. Spory, dotyczące zwłaszcza form O. priamus trwają do dziś dzień… To chyba wszystkie „naj”, które udało mi się wynaleźć.
Pazie rajskie są przepiękne, muszę Wam powiedzieć, że kiedy pierwszy raz, a było to dobrych 20 lat temu, ujrzałem motyla z rodzaju Troides, zauroczyłem się w tymi owadami. I co ciekawe, to właśnie Troidesy i Trogonoptery, a nie Ornithoptery zajęły w mym sercu szczególne miejsce. Troidesy nie są może tak barwne, główne kolory to czerń, brąz i żółty, jednak dla mnie mają w sobie coś magicznego, mrocznego i przyciągającego. Jednocześnie są perfekcyjnie w swojej geometrii, są niezwykłe. Wszystkie te 3 rodzaje zaliczamy do paziów rajskich.
Ze względu na siedlisko i skryty tryb życia większość gatunków rajskich paziów zostało odkrytych stosunkowo późno, gdyż dopiero pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku. Pierwszym sklasyfikowanym okazem był opisany przez szwedzkiego przyrodnika, ojca taksonomii i systematyki, Karola Linneusza, Ornithoptera priamus (1758 r.). Jest to najbardziej znany i rozpowszechniony gatunek o barwie w odcieniach od zieleni do błękitu.
Przez swój niezwykle atrakcyjny wygląd pazie rajskie stały się wkrótce po ich odkryciu magnesem dla kolekcjonerów. Jednak nie tylko nielegalny handel przyczynił się do drastycznego zmniejszenia populacji. Większość z Ornithopter to gatunki endemiczne, czyli występujące tylko w danym miejscu na niewielkim obszarze, czasami ograniczonym tylko do jednej leśnej doliny. Wycinane w zastraszającym tempie lasy i przeznaczanie gruntów pod uprawy rolne to główne zagrożenie dla tych pięknych motyli. By ratować siedliska i prowadzić restytucję od niedawna podjęto próby ich hodowli. W specjalnie założonych fermach motyli, na wyspach Ceram, Irian Jaya i Papui Nowej Gwinei prowadzi się hodowlę w celach sprzedaży dla muzeów, ośrodków naukowych czy prywatnych kolekcjonerów. Uzyskane w ten sposób pieniądze przeznaczane są na objęcie ochroną najważniejszych obszarów lasów tropikalnych i restytucję gatunków. A musicie moi mili wiedzieć, że ceny niektórych okazów dochodzą nawet do 10 000 dolarów i więcej.
Obecnie wszystkie pazie rajskie (rodzaj Ornithoptera, rodzaj Troides) znajdują się na specjalnej międzynarodowej liście CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora). Jest to konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, która reguluje m.in. handel paziami rajskimi. W przypadku niektórych gatunków handel ten jest całkowicie zakazany (tzw. CITES I), w innych wypadkach dopuszczona jest do handlu ściśle regulowana liczba okazów (CITES II). W przypadku motyli pochodzących z farm mamy do czynienia z CITES II, a uzyskane w ten sposób środki przeznaczane są na ich ochronę. Gdy zakupimy takiego motyla musimy pamiętać, że sprzedawca ma obowiązek dołączyć (skserować) zezwolenie CITES, które dotyczy naszego gatunku i posiada nadany mu numer. Tylko w ten sposób mamy pewność, że nasz okaz został legalnie pozyskany i przetransportowany do naszego kraju. Obecnie stronami CITES objęte jest 175 państw (w tym Polska). Konwencja ta reguluje przemieszczenie przez granice państwowe ponad 34 tys. gatunków, z czego ponad 5000 to zwierzęta, 28 000 to rośliny.
To tyle o rajskich paziach. Mam nadzieję, że wycieczka na tropikalne wyspy Indonezji nie znudziła Was za bardzo. Jeśli interesujecie się egzotycznymi motylami, nie tylko rajskimi, zachęcam Was serdecznie do kontaktu. Piszcie na rafal@erys.pl.
Rafał
Zdjęcia: tytułowe - Troides amphrysus, pod tekstem od lewej - samiec i samica Ornithoptera croesus, samiec i samica Troides hypolitus
