Puszcza Białowieska od 40 lat w UNESCO

Właśnie mija 40 lat od pierwszego wpisu obszaru Puszczy Białowieskiej na prestiżową listę UNESCO. Obecnie cały obszar Puszczy Białowieskiej posiada status Obiektu Światowego Dziedzictwa. W Białowieży 23 października odbędzie się konferencja inaugurująca jubileusz.
21.10.2019 | Rafał Zubkowicz, Zespół ds. Mediów DGLP

Właśnie mija 40 lat od pierwszego wpisu obszaru Puszczy Białowieskiej na prestiżową listę UNESCO. Obecnie cały obszar Puszczy Białowieskiej posiada status Obiektu Światowego Dziedzictwa. W Białowieży 23 października odbędzie się konferencja inaugurująca jubileusz.

Już w 1979 r. Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO docenił wyjątkową wartość Puszczy Białowieskiej. Na sesji UNESCO w Egipcie (22-26 października) na Listę Światowego Dziedzictwa trafił Białowieski Park Narodowy. Była to trzecia sesja w historii UNESCO, gdzie poszerzano utworzoną ledwie rok wcześniej listę.

23 października w Białowieskim Parku Narodowym odbędzie się oficjalne otwarcie obchodów jubileuszu. Zaplanowano m.in. otwarcie wystawy rzeźb Józefa Wilkonia, zwiedzanie wystaw w Muzeum Przyrodniczo-Leśnym oraz konferencję.

Formalnie Puszcza Białowieska stała się piątym w historii przyrodniczym obiektem wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa. Wyprzedziły ją m.in. wyspy Galapagos i Yellowstone.

Z czasem poszerzano granice obiektu. W 1992 r., już po upadku ZSRR, do obszaru Obiektu Światowego Dziedzictwa włączona została część Parku Narodowego Białowieska Puszcza (PNBP) na Białorusi. Transgraniczny obiekt przyrodniczy przez kilka lat pozostawał jedynym z listy UNESCO w tym kraju.

W 2014 r. dokonano ostatecznej zmiany jego granic. Obszar po stronie polskiej znacznie powiększono (do 56,6 tys. ha), a po białoruskiej (82,3 tys. ha) granice skorygowano – obiekt UNESCO zmniejszono o 5,3 tys. ha, znacznie rozszerzając strefę buforową. Obecnie transgraniczny Obiekt Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska zajmuje 142 tys. ha, a jego strefa buforowa – 166,7 ha.

Zmiany wprowadzone w terenie wymagały innego charakteru wpisu. Zaakcentowano w nim znaczenie nienaruszonego charakteru starych kompleksów leśnych. Obszar spełnia warunek integralności i odpowiada IX i X kryterium wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa (poprzedni dokonano na podstawie VII kryterium).

Składający się z terenów o różnym statusie prawnym, obiekt UNESCO obejmuje strefy ochronne o różnych rygorach. Dzięki nim możliwa jest ochrona tzw. wyjątkowej wartości uniwersalnej. W Polsce strefa ochrony ścisłej obejmuje obszary ochrony ścisłej Białowieski Park Narodowy.

Strefa ochrony częściowej I to pozostała, nowsza część BPN oraz rezerwaty przyrody, którymi zarządzają Lasy Państwowe. Strefa ochrony częściowej II obejmuje najmniej przekształcone lasy, starodrzewy oraz drzewostany złożone z gatunków pionierskich. Strefa ochrony aktywnej to pozostałe obszary, gdzie dominuje nastawienie na czynną ochronę cennych gatunków i zbiorowisk.

Jedynie w tej strefie, obejmującej około 1/4 polskiej części puszczy, możliwe jest prowadzenie gospodarki leśnej, w tym pozyskiwanie niezbędnego na lokalnym rynku drewna.

Warto zauważyć, że zarządzanie obiektem według rygorów zobowiązania Polski względem UNESCO w zasadzie wypełnia postulaty zwiększenia ochronności w polskiej części Puszczy Białowieskiej, łącznie z uznaniem jej za park narodowy.

Lasy Państwowe są współgospodarzem obiektu wraz z parkami narodowymi w Polsce i na Białorusi. UNESCO to wspólna platforma, która łączy te podmioty. Dzięki niej możliwa jest realizacja wspólnych przedsięwzięć, jak choćby niedawny Tydzień z Puszczą Białowieską. To pierwsze wydarzenie o takiej skali w regionie – na przestrzeni tygodnia (15–21 września) odbyło się przeszło 50 różnych imprez!

Nieco wcześniej, 11 września, Białowieski Park Narodowy i Lasy Państwowe zorganizowały także wspólnie konferencję z okazji 90. rocznicy restytucji żubrów. W przygotowaniu są materiały dla turystów, powstające we współpracy trzech zarządców tego wyjątkowego obiektu i samorządów.

Dalsze, bardziej dalekosiężne kroki, może obecnie podjąć Ministerstwo Środowiska. Chodzi o przygotowanie zintegrowanego planu zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa UNESCO. Będzie to transgraniczny dokument (polsko-białoruski), który powinien problemy istniejące w Puszczy Białowieskiej rozwiązać w znacznie dłuższym horyzoncie czasowym. Lasy Państwowe uczestniczą w jego przygotowywaniu.

Konferencja inaugurująca to zapowiedź akcentowania 40-lecia wpisu Puszczy Białowieskiej na Listę Światowego Dziedzictwa przez cały rok. Polski Komitet UNESCO zgodził się z tej okazji patronować imprezom stale odbywającym się na terenie Puszczy Białowieskiej, które organizują Lasy Państwowe i BPN. Dzięki temu organizatorzy chcą promować znak i wiedzę na temat obecności puszczy na prestiżowej liście.

Dodajmy, że inauguracja jubileuszu odbywa się w przededniu Dnia Narodów Zjednoczonych. To święto obchodzone corocznie 24 października, w rocznicę wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej w 1947 r.

Lista Światowego Dziedzictwa powstała na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego ONZ (1972 r.).

O wpisaniu danego obiektu na listę decyduje spełnienie przynajmniej jednego z dziesięciu kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. Decyzje o wpisach podejmuje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji, wybierając obiekty zgłaszane przez poszczególne kraje. Obecnie na liście znajduje się 1121 obiektów, w tym 869 obiektów dziedzictwa kulturowego, 213 przyrodniczego i 39 mieszanych, spełniających jednocześnie kryteria kulturowe i przyrodnicze. W Polsce wpisano na listę 16 obiektów. Puszcza Białowieska pozostaje nadal jedynym obiektem przyrodniczym wśród nich.