W oczekiwaniu na Noc Sów

Dla ptaków osiadłych, które na zimę nie odfrunęły do ciepłych krajów, przełom stycznia i lutego to bardzo intensywny czas łączenia się w pary i przystąpienia do lęgów.
Mimo iż takie zachowanie kojarzy się wyłącznie z przedwiośniem to w przypadku dużych drapieżników, przywiązanych do swoich rewirów, jak bieliki czy puchacze, łagodna zima nie jest żadną przeszkodą do rozpoczęcia sezonu.

Więcej o sowach na www.poznan.lasy.gov.pl Do końca marca, co tydzień, będą publikowane ciekawostki o tych niezwykłych stworzeniach.

Puchacz (Bubo bubo) jest prawdziwym sowim rarytasem. W skali kraju jego liczebność ocenia się zaledwie na 250 par. Występowanie w wielkopolskich lasach ogranicza się praktycznie wyłącznie do Puszczy Noteckiej. Wśród dziesięciu gatunków lęgowych sów stwierdzonych w Polsce, puchacz zdecydowanie wiedzie prym, nie tylko pod względem wielkości, ale i terminu lęgowego.

Nierzadko sowy składają jaja na śniegu, jeszcze w lutym. I pod tym względem puchacz jest również wyjątkowy. Nie gniazduje w dziuplach jak większość sów tylko w otwartych dużych gniazdach zbudowanych przez ptaki szponiaste i bociany czarne.

Nic dziwnego, gdyż puchacz jest ogromny, to największa z europejskich sów. Samica, która jest większa od samca, może ważyć nawet do 4 kg, osiągając przy tym 180-centymetrową rozpiętość skrzydeł. Dla porównania najmniejsza sowa, sóweczka, mieści się w ludzkiej dłoni, ma rozpiętości skrzydeł zaledwie 35 cm i waży 75 g.

Puchacz jest również jedyną leśną sową, która gniazduje także na ziemi, nieckę robi w niedostępnym i zacisznym miejscu pod wykrotem lub pniem. Niestety takie naziemne gniazda są zdecydowanie częściej atakowane przez drapieżne ssaki.

Co ma wspólnego sowi wzrok z kinem 3D? Dlaczego płomykówka widzi 35 razy lepiej od człowieka? Co to są fałszywe uszy i do czego służą? Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedź w cyklu o sowach w Wierzę w leśne zwierzę

W sierakowskich lasach Puszczy Noteckiej, by czynnie chronić ten gatunek leśnicy włączyli się w akcję sowiego projektu „Bubobory”, budując sztuczne gniazda dla puchaczy. Tym samym zwiększa się prawdopodobieństwo bezpiecznego odchowania lęgu. Gniazda są  pod ścisłym nadzorem kadry leśnej i ornitologów, a ich stanowiska lęgowe objęto specjalną formą ochrony przyrody – ochroną strefową. W ten sposób wyłącza się obszar wokół gniazda z prowadzenia gospodarki leśnej i ruchu turystycznego.

Puchacz jest polifagiem, co oznacza, iż w jego menu znajduje się niemal  wszystko, co lata i biega w okolicy. Zwykle żywi się zwierzętami średniej wielkości, np. karczownikami, wiewiórkami, drozdami czy grzywaczami.

Potrafi upolować również większe zwierzęta, np.kaczki, zające a nawet myszołowa czy inną sowę. Znany jest również ze zręcznego skalpowania i oprawiania jeży. O diecie danego osobnika można przekonać się przeglądając wypluwki i resztki pokarmu pod gniazdem. Można znaleźć tam liczne ślady po ofiarach, w tym charakterystyczne pióra ptaków szponiastych i sów, kolce jeży a nierzadko pióra ptaków krukowatych i kaczek.

Bywa, że w pobliżu gniazda składowane są także ofiary pozbawione głów, przeznaczone do późniejszej konsumpcji. W tym wypadku nazwanie puchacza „łowcą głów” wydaje się być uzasadnione.

 W tym roku Noc Sów zaplanowano na 24-25 marca

Puchacz jest agresywny również w stosunku do swojego gatunki. To bardzo terytorialna sowa, która w okresie lęgowym broni obszaru o powierzchni 1-1,5 km², a przez pozostałą część roku nawet kilka razy większego, do 20 km².

Nie są znane przypadki atakowania pod gniazdem człowieka, jak to czyni puszczyk uralski. Na widok ludzi puchacz ucieka, co może się wiązać nawet z opuszczeniem gniazda i stratą lęgów.

Puchacz lubi różnorodność, im bardziej zróżnicowany stary las, poprzeplatany jeziorami, polami i łąkami, tym łatwiej o zasobny pokarm. Drzewostan musi być w miarę prześwietlony, by przy dużej rozpiętości skrzydeł ptak mógł łatwo manewrować między drzewami. Daleko mu jednak do zwinności jastrzębia czy krogulca, przeciskających się wręcz w akrobatycznych lotach na pełnej prędkości między pniami i koronami drzew w gęstym lesie.

Sowy, w tym puchacz spełniają bardzo ważną funkcję w ekosystemach leśnych, ograniczając populację myszy czy norników. Ich obecność świadczy również o różnorodności lasu, różnej strukturze wiekowej i gatunkowej z zachowaniem bardzo ważnych starszych drzewostanów. Warto wybrać się nocą w takie miejsce.

Mimo dużych rozmiarów trudno jest dostrzec puchacza w lesie. To skryty i płochliwy gatunek, zdecydowanie łatwiej jest ją usłyszeć. Przy odrobienie szczęścia można usłyszeć donośny głos, niosący się na odległość nawet 4 km.  W określaniu rewirów lęgowych poszczególnych gatunków również ornitologom pomaga metoda nasłuchu. To zdecydowanie łatwiejszy i mniej inwazyjny sposób, zwłaszcza w przypadku gatunków o nocnym trybie życia, jak puchacz.

Puchacz jest najbardziej aktywny wokalnie po zachodzie słońca. Dawniej wierzono, że pohukuje wieczorem na pogodne dni zaś w nocy na deszcz. Naukowe wytłumaczenie jest zupełnie inne. Poprzez takie pohukiwania puchacz oznajmia na przedwiośniu zajęte terytorium lęgowe, którego broni przed rywalami oraz komunikuje się z przyszłym partnerem lub partnerką. Jego pohukiwanie nie ma jednak nic wspólnego ze znanym nam odgłosem z horrorów, do którego wykorzystuje się odgłos puszczyka. Posłuchajcie!

Z puchaczem, jako największym przedstawicielem rzędu sów, jest związanych dużo legend i zabobonów. Od jego łacińskiej nazwy „Bubo" pochodził nazwa popularnego demona z wierzeń słowiańskich „bobo". W Wielkopolsce bobo nazywany był bobokiem, a na Górnym Śląsku bebokiem. Bobo był małą, brzydką i złośliwą istotą, którą straszono dzieci w celu ich zdyscyplinowania. Krył się w ciemności i wyrządzał w domu różne szkody. Wykorzystywali to chętnie rodzicie - w Wielkopolsce i Małopolsce straszono dzieci powiedzeniem: „Cicho bądź, bo cię bobok weźmie", albo "Jak nie bedzies jot, to ciebie bobo zjy". O powiązaniu beboka z puchaczem możemy wyczytać w XIX - wiecznym traktacie „Studia o gusłach, czarach, zabobonach i przesądach ludowych” Ryszarda Berwińskiego.
Z kolei w średniowieczu puchacz symbolizował błędną naukę oraz piekielny znak. Wierzono również, iż puchacz powstał z człowieka, który w postny dzień jadł mięso.

Leśnicy nie tylko włączają się w ochronę gatunkową sów,  ale również, na przełomie marca i kwietnia, prowadzą zajęcia edukacyjne połączone z wieczornymi warsztatami i nasłuchami dla grup szkolnych. Warto skontaktować się z lokalnym nadleśnictwem, by nie przegapić tegorocznej Nocy Sów. Wydarzenie to jest  organizowane od kilku lat. Inicjatorem akcji jest Stowarzyszenie Ptaki Polskie. To niepowtarzalna okazja, by poznać zwyczaje tych drapieżników, a nawet stanąć z nimi oko w oko.