LBG Kostrzyca w ochronie różnorodności biologicznej
Aby zabezpieczyć różnorodność genetyczną ekosystemów leśnych, Leśny Bank Genów Kostrzyca podjął działania w celu zachowania ex situ populacji i pojedynczych osobników jesionu wyniosłego oraz wiązów.
W 2014 roku LBG rozpoczął projekt „Zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk obszarów Natura 2000 poprzez ochronę ex situ jesionu wyniosłego, wiązu górskiego, wiązu pospolitego oraz wiązu szypułkowego na terenie Polski” współfinansowany w ramach Mechanizmu Finansowego EOG 2009 - 2014. Łączna kwota dofinansowania projektu LBG Kostrzyca wynosi 2553 tys. zł
Różnorodność biologiczna obejmuje zróżnicowanie genów, gatunków i ekosystemów, które tworzą życie na Ziemi. To także mnogość zachodzących między nimi zjawisk i procesów tworzących razem nierozerwalny system, w którym jednym z ogniw jesteśmy my sami. Znaczenia różnorodności biologicznej dla ludzkości nie sposób przecenić, dlatego podejmowane są działania mające na celu zachowanie oraz wzbogacenie składu gatunkowego ekosystemów i dążenie do harmonijnego współżycia człowieka ze środowiskiem naturalnym. Tam, gdzie siedliska są bardzo zubożone podejmuje się prace mające na celu zmniejszenie negatywnych skutków działalności człowieka. Tam, gdzie jest to możliwe, chroni się siedliska całkowicie naturalne (nienaruszone), tworząc różne formy ochrony przyrody.
Leśny Bank Genów Kostrzyca, jako jednostka organizacyjna Lasów Państwowych, od 1996 roku gromadzi i długotrwale przechowuje w postaci nasion zasoby genowe najcenniejszych obiektów i gatunków drzew i krzewów leśnych oraz gatunków roślin zagrożonych wyginięciem.
Przykładem ubożenia europejskich ekosystemów leśnych jest obserwowane od wielu lat zamieranie jesionu wyniosłego oraz wiązów. Głównym sprawcą masowego zamierania jesionu wyniosłego jest Hymenoscyphus pseudoalbidus i jego stadium anamorficzne – Chalara fraxinea, a w przypadku wiązów Ophiostoma ulmi, Ophiostoma himal-ulmi i ich hybryda Ophiostoma novo-ulmi. Patogeny te sprawiają, że proces ustępowania jesionów i wiązów z naszych lasów przybrał w ostatnich kilkudziesięciu latach bardzo dynamiczny charakter.
Szczególnie szybkie jest tempo zamierania jesionu wyniosłego. Jak podaje EUFORGEN (European Forest Genetic Resources Program) tempo rozprzestrzeniania się choroby od miejsca jej pierwotnego wystąpienia może dochodzić do 20-30 km rocznie (EUFORGEN NEWS, dane z dnia 14.12.2012 r.). Początkowo zaistniałą sytuację określano jako chorobę jesionu (ash disease), ale dość szybko zmieniono rangę choroby na zamieranie gatunku (ash dieback).
Zamieranie jesionu zostało zaobserwowane w połowie lat 90. XX wieku w Polsce oraz w wielu innych krajach Europy między innymi w Wielkiej Brytanii, Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Niemczech, Norwegii.
Holenderska choroba wiązu (inaczej naczyniowa choroba wiązu, grafioza wiązu) to choroba wywoływana przez grzyby Ophiostoma ulmi, Ophiostoma himal-ulmi i ich hybrydę Ophiostoma novo-ulmi. Grzybnia patogenu żyje zwykle jeden rok. Liście na porażonych drzewach więdną, schną i opadają.
Realizowany przez LBG Kostrzyca projekt ma na celu, na poziomie gatunku: określenie liczby osobników zdrowych na wytypowanych stanowiskach; zbiór nasion jesionu i wiązu z możliwie największej liczby osobników zdrowych i zdeponowanie ich w postaci zasobów genowych w temperaturach kriogenicznych; zbiór liści jesionu w celu izolacji DNA i utworzenia banku DNA. Materiał genetyczny będzie służył w przyszłości do poznania poziomu zmienności i zróżnicowania genetycznego, które mają ważne znaczenie dla zdolności adaptacyjnych gatunków oraz do znalezienia w populacjach drzew o genotypie odpornym na patogeny; określenie możliwości zwalczenia patogenów za pomocą termoterapii i krioterapii nasion porażonych patogenami.
Z kolei na poziomie populacji projekt ma zabezpieczyć różnorodność biologiczną w postaci nasiennych zasobów genowych jesionu wyniosłego oraz trzech gatunków wiązów, przechowywanych w temperaturach -10°C i -150°C, z obszarów Natura 2000 na terenie całej Polski, w kontekście zamierania tych gatunków, do czasu ustąpienia choroby lub do momentu opracowania skutecznych metod zwalczania przyczyn zamierania wiązów i jesionów. Ponadto celem jest utworzenie bazy danych o zróżnicowaniu genetycznym jesionów w Polsce, a także opracowanie sposobu eliminacji patogenicznych mikroorganizmów z powierzchni nasion – termoterapia i krioterapia.
Celem pośrednim jest zabezpieczenie właściwego stanu ochrony gatunków i ich siedlisk przyrodniczych.
