III konferencja "Dziedzictwo kulturowe w lasach"

Uczestnicy tego spotkania, reprezentujący placówki naukowe, urzędy sprawujące piecze nad naszym dziedzictwem kulturowym i inne instytucje - w tym jednostki Lasów Państwowych - przedstawili szereg problemów, wiążących się z ochroną obiektów, znajdujących się na terenach administrowanych przez Lasy Państwowe.

W pierwszym dniu konferencji, którą otworzył prof. Zbigniew Kobyliński, dyrektor Instytutu Archeologii na UKSW,  wygłoszono 14 referatów.  Prelegenci przedstawiali przykłady swoich dokonań na rzecz ochrony dóbr naszego dziedzictwa narodowego, które znajdują się na terenie Lasów Państwowych.

W LP - pod specjalnym nadzorem
Marcin Polewczyk z Dyrekcji Generalnej LP mówił o tym, jakie miejsce w programach ochrony przyrody LP zajmują obiekty stanowiące nasze dziedzictwo kulturowe i jak one są prezentowane na mapach walorów przyrodniczych. Mówca wyjaśnił, że integralną częścią planu urządzania lasu jest program ochrony przyrody (POP). Oddzielny rozdział tego dokumentu dotyczy walorów kulturowych i historycznych, znajdujących się w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. Na potrzeby POP sporządzana jest mapa przeglądowa walorów przyrodniczo–kulturowych. Zaznacza się na niej: miejsca kultu religijnego, miejsca historyczne, stanowiska archeologiczne, zabytki kultury materialnej itp.

Gospodarka leśna w lasach, wpisanych do rejestru zabytków, i w lasach, na terenie których znajdują się zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków, prowadzona jest w uzgodnieniach z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Takie lasy już na etapie planowania urządzeniowego zaliczane są do „gospodarstwa specjalnego” jako „obszary o wyjątkowym znaczeniu ze względów kulturowych, religijnych i ekologicznych”; tam funkcje produkcyjne są ograniczone lub zaniechane.

Dziedzictwo kulturowe na mapach leśnych
Lasy zawsze zajmowały znaczne obszary w przestrzeni geograficznej naszej strefy klimatycznej, a większe kompleksy leśne zaznaczane były (przynajmniej w zarysach) na wszystkich chyba mapach od początku ich powstawania.

W referacie pod tytułem: „200 lat leśnych map urządzeniowych w Puszczy Kozienickiej” Krzysztof Okła, również z Dyrekcja Generalnej LP, pokazał, jak powstające mapy leśne wiązano z procesem urządzaniem lasu. Opracowany w 1794 roku pierwszy w Polsce operat, dotyczący prowadzenia gospodarki leśnej w lasach królewskich Puszczy Kozienickiej nie posiadał map, chociaż dotyczył zagospodarowania lasów na obszarze prawie 40 tys. ha. Dopiero trzecie urządzanie leśnictwa Kozienice z 1811 roku posiada komplet map. Kolejne opracowania leśne posiadały już opracowania kartograficzne w formie, która przetrwała do dziś.

OKL Gołuchów na rzecz kultury materialnej
O udziale Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie w ochronie obiektów kultury materialnej związanych z leśnictwem w Polsce mówił Benedykt Roźmiarek, dyrektor tej jednostki LP. Ośrodek gromadzi, opracowuje, konserwuje i udostępnia obiekty kultury materialnej związane z dziedzictwem leśnictwa polskiego. Wśród przechowywanych obiektów są m.in. fotografie, mapy, operaty oraz inne materiały archiwalne, muzealia techniczne i historyczne, także efekty twórczości artystycznej leśników, wydawnictwa zwarte i ciągłe.

Konrad Bul, kierownik działu muzealnego Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie, przedstawił prezentację o rozmieszczenia miejsc pamięci narodowej, znajdujących się na terenach będących w zarządzie Lasów Państwowych. Zinwentaryzowano 1988 takich obiektów. W rocznicę Powstania Styczniowego dla potrzeb przygotowywanej Mapy Miejsc Pamięci Narodowej, zweryfikowano i uzupełniono informacje dotyczące miejsc pamięci tego powstania. W efekcie tych prac zlokalizowano 115 mogił powstańczych, również pól bitewnych i innych miejsc związanych z Powstaniem Styczniowym, znajdujących się na terenach LP.

Dąb Bartek w technice 3D
Interesujące były prezentacje pracowników wydziałów leśnych polskich uczelni. Dr Tomasz Olenderek z Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie wyjaśniał na czym polega wartość toponimów (nazwy miejscowe) przedstawianych na mapach leśnych. Dr Piotr Tompalski z Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, w imieniu zespołu tamtejszego Laboratorium Geomatyki, przedstawił  projekt „Bartek 3D”. Jest to monitoring najsłynniejszego drzewa w Polsce - Dębu Bartek w Zagnańsku - prowadzony przez cykliczne, naziemne skanowanie laserowe.

Na koniec pierwszego dnia konferencji przedstawiono postery autorstwa wydziałów leśnych uczelni, IBL i innych placówek związanych z leśnictwem.

***

W roku 2000 w czasie międzynarodowych konferencji poświęconych ochronie dziedzictwa kulturowego, które odbyły się w Vantaa w Finlandii oraz w Krakowie, prof. Andrzej Tomaszewski przedstawił ideę kompleksowych i zintegrowanych działań na rzecz ochrony przyrodniczego i kulturowego środowiska człowieka, którą określił mianem konserwacji zapobiegawczej środowiska. III konferencję "Dziedzictwo kulturowe w lasach" zorganizowano w trzecią rocznicę przedwczesnej śmierci prof. Tomaszewskiego, chcąc kolejny raz wrócić do jego idei i zastanowić się wspólnie, czy jesteśmy w stanie dziś, dekadę po jej sformułowaniu, doprowadzić w Polsce do jej realizacji.