Państwowa Rada Ochrony Przyrody apeluje o zmiany w przepisach dotyczących odpowiedzialności zarządców lasów za bezpieczeństwo ludzi

W związku z aktualnymi regulacjami prawnymi oraz interpretacjami sądów, zarządcy terenów leśnych ponoszą odpowiedzialność za wszelkie wypadki i szkody, które mają miejsce na zarządzanych przez nich obszarach. Odpowiedzialność ta obejmuje nie tylko instytucje, takie jak nadleśnictwa i parki narodowe, ale również poszczególnych pracowników, w tym dyrektorów, leśniczych, a nawet edukatorów prowadzących lekcje w lesie. Niebezpieczne sytuacje to nie tylko podstawa do wypłacenia odszkodowania, ale nawet kara pozbawienia wolności do 5 lat.

Konflikt ochrony przyrody i bezpieczeństwa publicznego

Aktualny stan prawny stwarza poważne wyzwanie związane z pogodzeniem kwestii ochrony przyrody w lasach z zapewnieniem bezpieczeństwa publicznego. Nałożona na zarządców odpowiedzialność wymusza prewencyjne usuwanie wszelkiego niebezpieczeństwa ze strony martwych, uszkodzonych czy zamierających drzew, co kłóci się z ideą ochrony różnorodności biologicznej i negatywnie wpływa na atrakcyjność krajobrazową lasów.

Martwe drewno a różnorodność biologiczna

- Sędziwe drzewa i martwe drewno są niezbędnym elementem każdego zdrowego ekosystemu leśnego i wpływa na zachowanie różnorodności biologicznej -  komentuje prof. Bogdan Jaroszewicz, Zastępca Dyrektora Generalnego ds. Ochrony Zasobów Przyrodniczych i członek PROP. - Sędziwe drzewa, dzięki licznie występującym na nich mikrosiedliskom, np. martwym i dziuplastym konarom, zapewniają miejsca rozwoju i życia bardzo wielu wysoce wyspecjalizowanym leśnym organizmom. Rozkładające się drewno jest natomiast istotnym elementem krążenia materii i składników odżywczych w przyrodzie oraz pełni wiele istotnych funkcji ekologicznych. Martwe drewno jest również substratem na którym rozwijają się liczne grzyby i bezkręgowce oraz magazynuje wilgoć, stanowiąc dodatkowy rezerwuar wody w lesie. Niestety łamiące się konary lub pnie obumierających drzew mogą stwarzać zagrożenie dla ludzi przebywających w ich pobliżu -wyjaśnia dyrektor Jaroszewicz.

Wraz ze wzrostem świadomości na temat znaczenia martwego drewna w lasach, zmieniało się podejście leśników oraz regulacje dotyczące gospodarki leśnej. Ilość martwego drewna na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe systematycznie rośnie – jeszcze pięć lat temu wynosiła zaledwie 8 m3/ha, a dziś sięga prawie 11 m3/ha. Karczowanie pni i bezwzględne palenie gałęzi po ścinanych drzewach stało się przeszłością. Drzewa dziuplaste i biocenotyczne są teraz otaczane szczególną opieką. Jednakże przepisy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa ludziom muszą być nadal respektowane.

Odpowiedzialność zarządców lasów

Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o lasach, kodeksu cywilnego oraz kodeksu karnego, na zarządcach terenów leśnych spoczywa odpowiedzialność cywilna i karna za bezpieczeństwo osób przebywających w lesie. Na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe co roku dochodzi do 350-650 wypadków spowodowanych przez upadające drzewa lub ich części, co w okresie od 1 stycznia 2019 do 30 czerwca 2024 spowodowało wypłatę blisko 6 milionów złotych odszkodowań. Zarządcy muszą prowadzić stały monitoring drzew i podejmować działania eliminujące niebezpieczeństwo, co często oznacza konieczność ścięcia drzew.

Wzrost liczby odwiedzających lasy

Po pandemii liczba osób regularnie odwiedzających lasy zwiększyła się dwukrotnie, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia wypadków. Monitorowanie kondycji drzew na terenie zarządzanym przez Lasy Państwowe, obejmującym ponad 7 mln ha, jest niewykonalne. Skuteczny monitoring jest wyzwaniem nawet w miejskich parkach, gdzie powierzchnia jest znacznie mniejsza, a liczba drzew stosunkowo niewielka. Trudności powstają już na etapie wizualnej oceny drzewa, wad wewnętrznych w tym systemu korzeniowego, którego nie można dostrzec, jak i stosowania zaawansowanych technologii oceny kondycji drzewa, której nie można wykorzystać na skalę masową.

Apel Państwowej Rady Ochrony Przyrody

Państwowa Rada Ochrony Przyrody proponuje wprowadzenie rozwiązań, które mogłyby pogodzić oczekiwania społeczne z egzekwowaniem przepisów, zdejmując chociaż część odpowiedzialności z zarządców lasów. PROP proponuje zmiany w konkretnych zapisach obowiązującej ustawy o lasach i ustawy o ochronie przyrody:

1. zmiana brzmienia art. 26 ust. 1 ustawy o lasach na „1. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, są udostępniane dla ludności, z wyłączeniem odpowiedzialności zarządcy lasu wobec osób korzystających z tego udostępnienia za szkody na mieniu, zdrowiu i życiu, niewynikające z naruszenia obowiązków określonych w art. 26b";

2. dodanie art. 26a określającego obowiązki osób korzystających z terenów leśnych w zakresie niezwiązanym z gospodarką leśną (wzorowanych na ustawach o bezpieczeństwie i ratownictwie na terenach górskich i wodnych):
Art. 26a. Osoby przebywające na obszarach leśnych obowiązane są do zachowania należytej staranności w celu ochrony życia i zdrowia własnego oraz innych osób, a w szczególności:
1) zapoznania się z zasadami korzystania z danego terenu, obiektu lub urządzenia i ich przestrzegania;
2) stosowania się do znaków nakazu i zakazu umieszczanych przez zarządców lasów;
3) zapoznania się i dostosowania swoich planów aktywności do umiejętności oraz aktualnych warunków atmosferycznych i stanu lasu, prognozy pogody oraz przewidywanych warunków atmosferycznych;
4) bezzwłocznego informowania odpowiednich służb ratowniczych lub zarządców lasów o zaistniałym wypadku lub innych zdarzeniach nadzwyczajnych, mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo osób.

3. dodanie art. 26b wyraźnie określającego obowiązki zarządców terenów leśnych udostępnionych społeczeństwu (wzorowanych na ustawach o bezpieczeństwie w górach i na wodach):

Art. 26b. Zarządzający lasem umieszcza, w ogólnie dostępnym miejscu, informacje dotyczące:
1) zasad korzystania z udostępnionego obszaru leśnego;
2) ograniczeń w korzystaniu z udostępnionego obszaru leśnego;
3) ryzyka związanego z korzystaniem z udostępnionego obszaru leśnego, w szczególności ryzyka związanego z upadkiem drzew lub ich części;
4) sposobu powiadamiania o wypadkach wraz z numerami alarmowymi.

4. dodanie w art. 35 ustawy o lasach ust. 1a:
Art. 35.
1. Nadleśniczy prowadzi samodzielnie gospodarkę leśną w nadleśnictwie na podstawie planu urządzenia lasu oraz odpowiada za stan lasu […].
1a. Odpowiedzialność za stan lasu, o której mowa w ust 1, nie obejmuje odpowiedzialności za szkody na osobie lub mieniu osób trzecich, spowodowane w lesie działaniem sił przyrody.

5. dodanie w art. 12 ustawy o ochronie przyrody ust. 1a:
Art. 12. 1. Obszar parku narodowego może być udostępniany w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę w parku narodowym.
1a. Dyrektor parku narodowego nie ponosi odpowiedzialności wobec osób korzystających z udostępnienia parku narodowego za szkody na mieniu, zdrowiu i życiu, niewynikające z naruszenia obowiązków dyrektora parku określonych w przepisach odrębnych.

Proponowane zmiany nie oznaczają w żadnym razie, że nadleśniczy i dyrektorzy parków narodowych przestaną dbać o bezpieczeństwo ludzi. Przeciwnie, znosząc ryzyko odpowiedzialności cywilnej i karnej, pozwolą na bardziej zrównoważone podejście do tej kwestii, umożliwiając właściwe wyważenie potrzeb ochrony przyrody i bezpieczeństwa publicznego.