Dwa stulecia tradycji. Historia leśnego szkolnictwa w Polsce
Przypadający na 14 października Dzień Edukacji Narodowej, popularnie zwany Dniem Nauczyciela, to doskonała okazja, by przypomnieć dzieje leśnego szkolnictwa nad Wisłą. To ponad 200 lat tradycji, która jest doceniana na całym świecie.
Pierwsze encyklopedyczne lekcje leśne w Europie odbywały się już w XVIII wieku. Za sprawą prądów oświecenia tego typu naukowe odczyty szybko trafiły również do Rzeczpospolitej. Za prawdziwy początek polskiego szkolnictwa uważa się jednak 1816 r. To rok utworzenia Szczególnej Szkoły Leśnictwa, której bezpośrednim spadkobiercą jest Wydział Leśny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Była to pierwsza na ziemiach polskich – a jedna z pierwszych w świecie – leśna uczelnia o charakterze akademickim.
Przed XVIII wiekiem prowadzona na świecie gospodarka leśna byłaby nazwana przez nam współczesnych „rabunkową”. Drewno pozyskiwane było głównie poprzez karczowanie, zaś tereny pozyskane w ten sposób stawały się rolniczymi. Doprowadziło to do wylesienia Europy, któremu należało natychmiast zapobiec poprzez systemowe działania.
Na uwagę zasługuje zarządzanie lasami przez Andrzeja Zamojskiego (1716-1792) w lasach ordynacji zamojskiej. Użytkowanie lasu ograniczył do działek zrębowych o powierzchni 50-100 ha, które po wycięciu i oczyszczeniu „zasiewano sosną, dębem i bukiem”. Warunkował, że kolejny zrąb będzie można wykonać dopiero „aż uprawy na lasy zapuszczać się będą”. Nakazywał też ochronę „nowin” leśnych przed niszczeniem. Postawa Zamojskiego była kształtowana przez nowe prądy filozoficzne i naukowe. Wśród ideałów oświecenia pojawiła się również aktywna ochrona przyrody.
Wracając do wspomnianej wcześniej Szczególnej Szkoły Leśnictwa to nie przetrwa ona długo. W 1831 r. carski zaborca w ramach represji za powstanie listopadowe zamyka szkołę. Jednak potrzeba kształcenia leśnych kadr nadal istniała. Dlatego w 1840 r. powstaje Oddział Leśny Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie, przeniesiony następnie do Puław.
W tym czasie państwowe administrowanie lasem w celu jego odnowy i ochrony było już czymś powszechnym. Zajęcia z leśnictwa były dostępne w tym czasie m.in. na uniwersytecie we Lwowie, czy w latach 1870 -1877 w Poznaniu na Wyższej Szkole Rolniczej im. Haliny w Żabikowie. W chwili odzyskania przez Polskę niepodległości, w Polsce były tylko dwie placówki oświatowe przygotowujące do zawodu leśnika: Wyższa Szkoła Lasowa we Lwowie oraz Wyższe Kursy Leśne w Warszawie.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości i scalanie ziem po trzech zaborcach oznaczało trzy systemy celne, prawne, bankowe, administracyjne czy leśne. Zanim w 1924 r. utworzono Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe należało podjąć działania dążące do zunifikowania wiedzy i poziomu wykształcenia przyszłej kadry pracowniczej. Niezwykle istotne było, więc szybkie powołanie bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości placówek zajmujących się szkolnictwem.
Już w 1918 r. podjęto decyzję o utworzeniu placówek wyższego szkolnictwa leśnego w trzech ośrodkach: w Warszawie, Poznaniu i Lwowie. Była to realizacja jednego z głównych postulatów I Ogólnopolskiego Zjazdu Leśników obradującego w Krakowie w 1907 r. Pomimo trwającej wojny polsko-bolszewickiej szybko przystąpiono do organizacji studiów. Ciekawostką była Warszawa, gdzie kierunek leśny powstał tuż przed odzyskaniem niepodległości - 17 września 1918 r., jako Wydział Leśny Królewsko−Polskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i od razu płynnie został włączony do tworzącego się szkolnictwa wyższego II RP.
Następne lata przyniosły dynamiczny rozwój kierunków leśniczych. Absolwenci szkół znajdowali zatrudnienie w Lasach Państwowych, które nawet podczas wielkiego kryzysu były uważane za pewnego pracodawcę. W okresie międzywojennym powstawały także placówki szkolnictwa średniego jak Państwowa Szkoła dla Leśniczych w Białowieży. Została ona otworzona 28 września 1929 r. i stała się wzorcem dla powstającego szkolnictwa leśnego średniego stopnia.
Szkoła podlegała Ministerstwu Rolnictwa i Dóbr Państwowych, zaś bezpośredni nadzór nad nią sprawowała Dyrekcja Lasów Państwowych w Białowieży. Była jedną z pięciu niższych (bez matury) szkół leśnych w Polsce. Przyjmowano do niej uczniów w wieku 17–20 lat, którzy odbyli, co najmniej roczną praktykę w Lasach Państwowych. Nauka trwała prawie rok miesięcy, następnie uczeń był kierowany na roczną praktykę poszkolną i dopiero po jej odbyciu otrzymywał świadectwo ukończenia szkoły.
Jeden z absolwentów – Witalis Kuźmicz – tak wspominał okres nauki: „Do Białowieży do szkoły leśnej zajechałem rowerem, a odległość od Dereczyna wynosiła ok. 100 km. Jechałem przez Zelwę, Wołkowysk, Świsłocz i Puszczę Białowieską. Rozkład dnia był następujący: o 6.00 kolega Kapliński grał na trąbce pobudkę, wstawaliśmy, mycie, następnie wychodziliśmy do parku i stojąc w dwójkach, zwróceni na wschód śpiewaliśmy „Kiedy ranne wstają zorze”, potem spacer po parku, o 8.30 śniadanie, o 9.00 lekcje, obiad o 13.00, od 14.00 do 16.00 lekcje, następnie odrabianie lekcji, 19.00 – kolacja i o 21.00 spanie. Poza obręb internatu nikt nie mógł wyjść. Często urządzane były wycieczki do puszczy, gdzie zbieraliśmy różne owady i zioła do zielników. Prowadzono też zajęcia praktyczne w szkółce oraz z zakresu miernictwa i użytkowania lasu.”
Podczas okupacji prowadzone były tajne zajęcia z leśnictwa, o co dbał Teofil Lorkiewicz, szef Rady Głównej Cywilnego Ruchu Oporu Leśników. Dzięki temu było możliwe szybkie odrodzenie szkolnictwa leśnego, które wychowywały kolejne pokolenia pracowników Lasów Państwowych.
W XXI w. kierunki leśne są nadal chętnie wybierane przez uczniów i studentów. Pod auspicjami Ministerstwa Środowiska działa 11 ponadgimnazjalnych szkół leśnych. Co do uczelni wyższych, to leśnictwo można studiować na SGGW w Warszawie, Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Uniwersytet Rolniczy im. Hugo Kołłątaja w Krakowie i Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
Szkoły leśne są chętnie wybierana przez uczniów i studentów ze względu na ciekawy program obejmujący wiele dziedzin nauki, m.in. biologia, zoologia, botanika, a także ekologiczne trendy w społeczeństwie. Młodzież edukują kolejne pokolenia wybitnych naukowców związanych z leśnictwem. Polska znalazła godnych spadkobierców blisko 200-letniej tradycji, z której dumni byliby oświeceniowi ojcowie polskiej nauki leśnej.
