Królestwo chrobotków potrzebuje pomocy ludzi

Warto przypomnieć, że Lasy Państwowe od kilku lat dofinansowują parki narodowe, wspierając wybrane działania ochronne realizowane przez te jednostki. I tak Park Narodowy Bory Tucholskie wsparcie uzyskane z Lasów Państwowych przeznacza na regulowanie zagęszczenia blisko 13 ha borów chrobotkowych.

Jak wynika z badań nad porostami, chrobotki preferują lasy o zwarciu drzew i krzewów poniżej 40 proc., gdyż zbyt duże zacienie powoduje większy rozwój mszaków, które wypierają porosty. Ścięte podczas prac drzewa wywozi się, a ściółka jest wygrabiana, aby w jak największym stopniu usunąć pozostałości martwego drewna oraz mchy.

W  ramach realizowanego projektu prowadzone są badania, które pozwolą ocenić efektywność prac. Na bieżąco sprawdzany jest również stan siedliska.
Co ciekawe, podczas monitoringu wykorzystywane są nowoczesne techniki laserowe.

Z dotychczasowych obserwacji wynika, że czynna ochrona przynosi oczekiwane efekty. Na odpowiednio przygotowanym podłożu chrobotki mogą się odradzać, a bory chrobotkowe pozostają ciekawym elementem leśnego krajobrazu.

Mimo swego pozornego ubóstwa bory te są ostoją cennych gatunków porostów, roślin i zwierząt, np. lerka (zwana skowronkiem borowym) czy sasanki otwartej.

Bory chrobotkowe przetrwały dzięki użytkowaniu przez człowieka, gdyż pozwoliło to powstrzymać procesy sukcesyjne. Tym samym umożliwiło przetrwanie gatunków i formacji roślinnych typowych dla okresu polodowcowego, a obecnie spotykanych za kołem podbiegunowym.

Historia krajobrazu Borów Tucholskich, taki jest dzisiaj znany, zaczęła się po ostatnim zlodowaceniu, czyli ok. 12 tys. lat temu. To właśnie obecność lodowca spowodowała, że powstały tam piaszczyste równiny sandrowe, a w efekcie ubogie gleby bielicowe.

Właśnie na tego rodzaju glebach, suchych i niezasobnych w substancje mineralne, świetnie radziły sobie chrobotki, stając się charakterystycznym elementem runa leśnego borów sosnowych.

Chrobotek należy do organizmów pionierskich, przystosowanych do życia w trudnych warunkach. Dopiero obumarłe szczątki porostów powoli tworzą warstwę próchniczą gleby i jednocześnie ją użyźniają. Tacy prekursorzy umożliwiają z czasem sukcesję kolejnym, większym i bardziej wymagającym roślinom.

O rodzajach borów także w „Echach Leśnych"

Jednak w Borach Tucholskich proces użyźniania był ciągle przerywany. Nawet jeżeli pojawiły się już mchy lub bardziej wymagające rośliny runa leśnego, a gleba była wzbogacana przez rozkładające się drewno, to miejscowa ludność nieświadomie przyczyniała się do przetrwania i rozwoju chrobotków oraz innych porostów.

Na słabych glebach nie obradzały zboża, a tym samym brakowało słomy zwykle wykorzystywanej do ocieplania domów. Źródłem potrzebnego surowca stał się las dostarczający mchu oraz ściółki z powodzeniem zastępujących słomę. Okoliczni mieszkańcy plądrowali całe połacie lasu w poszukiwaniu naturalnej izolacji domostw oraz chrustu wykorzystywanego powszechnie jako opał. W ten sposób korzystne warunki do rozwoju chrobotka sukcesywnie się odnawiały, a bory chrobotkowe jako siedliska utrzymywały się w krajobrazie.

Z czasem ludzie przestali w tak dużym stopniu korzystać z lasu. To oznaczało, że kolejne generacje chrobotków użyźniały glebę, proces był także wspomagany przez rozkładające się martwe drewno, a także opadające związki azotu zawarte w powietrzu. Te czynniki przyczyniły się do stopniowego wzrostu urodzajności podłoża.

Na bogatszą glebę wkraczają chętnie mchy i rośliny naczyniowe, czyli trawy, borówki i wrzosy, powoli wypierające porosty, a stanowiska borów chrobotkowych ulegają przekształceniu w kierunku żyźniejszych zbiorowisk leśnych, np. borów świeżych. Chrobotek, żeby przetrwać, musi otrzymać  pomoc od człowieka.

Gospodarka leśna może wpływać na utrzymywanie się tych oryginalnych zbiorowisk leśnych. Prowadzenie ochrony czynnej polegającej m.in. na cięciach prześwietlających, czyli usuwaniu nadmiaru drzew, a następnie ich wywożenie gwarantują zachowanie niskiej żyzności podłoża.

Co ciekawe, porostom takim jak chrobotki umiarkowana obecność człowieka nie szkodzi – wydeptywanie runa sprzyja rozmnażaniu się tych organizmów przez fragmenty plech.

Oczywiście w lasach występowały i występują miejsca, w których bór chrobotkowy potrafił radzić sobie bez pomocy z zewnątrz, np. na szczytach wydm, gdzie doskwiera brak wody, a składniki pokarmowe dla roślin „spływają”, ale takich miejsc jest niewiele. Na pozostałych obszarach, bez ingerencji człowieka, chrobotek zapewne dawno by już zniknął, wyparty przez roślinność charakterystyczną dla żyźniejszych siedlisk.