W Polsce rosną orchidee

Aby podziwiać storczyki wcale nie trzeba wyruszać do tropików - przekonuje Marcin Scelina w tekście „Swojskie orchidee” w kwartalniku „Echa Leśne”. W Polsce mamy całkiem pokaźną reprezentację tych pięknych roślin.
18.04.2016 | Marcin Scelina

Aby podziwiać storczyki wcale nie trzeba wyruszać do tropików - przekonuje Marcin Scelina w tekście „Swojskie orchidee” w kwartalniku „Echa Leśne”. W Polsce mamy całkiem pokaźną reprezentację tych pięknych roślin.

Ponoć są tajemnicze. Tę opinię zawdzięczają choćby niespotykanej biologii i temu przywiązaniu do wybranych gatunków zapylających je owadów. Mają oryginalny zapach, występują rzadko, zazwyczaj też niełatwo dają się uprawiać. To od dawna rozpalało wyobraźnię.

Storczyki (Orchidiales, stąd ich potoczna nazwa) to olbrzymi rząd roślin, liczący na świecie ponad 25 tys. gatunków - co roku zresztą odkrywane są nowe. Znakomita większość rośnie w tropiku, ale można je spotkać na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W Polsce liczba gatunków przekracza pięćdziesiąt, ale, podobnie jak na świecie, wciąż odnajdywane są nowe, albo też, dzięki dokładnym badaniom taksonomicznym, spośród tych znanych wyodrębnia się kolejne.

Pobierz „Echa Leśne" na tablet lub smartfona z Androidem.

Nasze storczyki rosną w najróżniejszych środowiskach, począwszy od otwartych łąk, torfowisk, poprzez murawy kserotermiczne i ciepłolubne zarośla, aż po lasy liściaste i bory. Mamy również gatunki typowo górskie. Wszystkie rodzime storczyki podlegają ochronie prawnej – większość jest pod ścisłą ochroną gatunkową, reszta - pod ochroną częściową. Gatunki nowo odkryte lub wcześniej na obszarze kraju uznawane za wymarłe, wreszcie szczęśliwie odnalezione, to stali bywalcy na co jakiś czas aktualizowanej liście roślin chronionych.

Choć zwykło się uważać je za rośliny rzadkie, to niektóre gatunki są dość pospolite. Nie zmienia to faktu, że większość stanowią rośliny niknące z naszego krajobrazu wraz z przekształcaniem środowiska naturalnego oraz zanikaniem tradycyjnych, ekstensywnych metod gospodarowania, głównie pasterstwa i łąkarstwa.

Rozmieszczenie storczyków w Polsce nie jest równomierne. Generalnie możemy wyróżnić trzy regiony, gdzie jest ich więcej – to północna Polska, Wyżyny Południowopolskie i góry (w równiej mierze Sudety co Karpaty). Ciekawostką jest, że rośliny te pojawiają się, niekiedy wręcz masowo, w miejscach wyraźnie zaburzonych przez człowieka – w rowach, na skraju dróg, składach drewna, na wyrobiskach, hałdach i w kamieniołomach. Być może ma to związek z dość sterylnym podłożem na takich stanowiskach, co sprawia, że storczykom nie zagraża tam konkurencja ze strony bujniejszej roślinności.

Naszym najbardziej znanym i jednocześnie najokazalszym gatunkiem jest obuwik pospolity (Cypripedium calceolus L.). Możemy go spotkać w świetlistych, ciepłych lasach, rosnących na podłożu zasobnym w węglan wapnia, a także w zaroślach i murawach kserotermicznych. W podobnych lasach można się natknąć także na wiele innych gatunków, jak kruszczyki i buławniki czy storczyk blady.


„Pospolity" obuwik pospolity/ Fot. M. Scelina

Z murawami kserotermicznymi związane są dwulistnik muszy, storczyki: kukawka, drobnokwiatowy i purpurowy. Wiele gatunków - choćby storczyki: samiczy, cuchnący i błotny, stoplamek bzowy, storczyca kulista, gółka długoostrogowa czy kręczynka jesienna – preferuje łąki i pastwiska. Z kolei na torfowiskach występują m.in. kruszczyk błotny, kilka gatunków stoplamków, wątlik błotny i lipiennik Loesela. W borach szpilkowych rosną trzy gatunki – tajęż jednostronna, listera sercowata i kukuczka kapturkowata.

Podkolany, listerę jajowatą i storczyka męskiego możemy spotkać w różnych zbiorowiskach, od łąk i muraw po lasy i torfowiska. Na wspomnianą listerę jajowatą i kruszczyka szerokolistnego natkniemy się nawet w ogrodach i parkach.

W naszej florze występują też trzy gatunki storczyków bezzieleniowych, czyli takich, które nie prowadzą fotosyntezy, a potrzebne do życia substancje organiczne pobierają z organizmu żywiciela: gnieźnik leśny (substancje odżywcze czerpie z grzybów), storzan bezlistny (także pasożytuje na grzybach) oraz żłobik koralowaty (niezbędne mu związków organicznych dostarcza mu symbioza z wybranymi grzybami). Ta trójka związana jest z różnymi typami lasów.


Stoplamek bzowy/Fot. M. Scelina

Zdecydowana większość rodzimych storczyków kwitnie w maju i czerwcu, chociaż w górach nieco później i jeszcze w pierwszej połowie lipca można spotkać sporo kwitnących gatunków. Najwcześniej, bo w pierwszych dniach maja, zaczynają kwitnąć stoplamek bzowy i storczyk samiczy, w pełni lata - kruszczyki, tajęża jednostronna, zaś kręczynka jesienna, co zdradza nazwa - aż do października.

Warto pamiętać o tych roślinach, wybierając się na spacer czy wycieczkę przyrodniczą. Choć, wbrew powszechnemu wyobrażeniu, często bywają niepozorne, spotkanie ich dostarcza niezapomnianych wrażeń estetycznych, ale również zapachowych. Przy okazji możemy poszerzać naszą wiedzę, a, przy odrobinie szczęścia, mamy szansę odkryć nowe stanowiska tych rzadkich, często zagrożonych wyginięciem, roślin. Do rozpoznawania gatunków przyda się aparat fotograficzny. Robiąc zdjęcia, możemy dokładnie porównać cechy napotkanych okazów z przedstawionymi w atlasie i dzięki temu poprawnie zidentyfikować, nieraz bardzo podobne, gatunki. Może zrodzi się w nas pasja utrwalania piękna tych roślin na fotografii?


Stoplamek Fuchsa z siedzącym szklarnikiem górskim/ Fot. M. Scelina