Tropy borkowickich dinozaurów

Odkrycia dokonali w lipcu 2021 r. geolog z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) prof. dr hab. Grzegorz Pieńkowski oraz dr Grzegorz Niedźwiedzki z Uniwersytetu w Uppsali (Szwecja).

Naukowa ranga odkrycia jest bardzo duża, są to liczne, unikalne ślady drapieżnych i roślinożernych dinozaurów sprzed 200 mln lat. Dla ochrony tego odkrycia i w celu umożliwienia prowadzenia dalszych badań naukowych w dniu 22 marca 2022 r. przy aktywnym udziale Lasów Państwowych teren został objęty ochroną poprzez powołanie stanowiska dokumentacyjnego. W uzasadnieniu do uchwały Rady Gminy w Borkowicach, którą ustanowione zostało stanowisko dokumentacyjne o nazwie „Dinozaury z Borkowic” czytamy: „W dwóch poziomach bezpośrednio nad dolną warstwą iłu i pod górną warstwą iłu stwierdzono w spągach piaskowców występowanie licznych, perfekcyjne zachowanych tropów dinozaurów w formie naturalnych odlewów. Potwierdzono nowe dla nauki ichnogatunki tropów, które mają znaczenie dla nauki światowej. (….) W borkowickim znalezisku ślady pozostawione zostały przez dinozaury biegnące, płynące, odpoczywające i siedzące na błotnistym osadzie, odkryto również wiele zagadkowych struktur, zapewne związanych z różnorodnymi aktywnościami życiowymi dinozaurów”.

Więcej informacji o odkryciu tropów dinozaurów w Borkowicach https://www.pgi.gov.pl/dinozaury-na-mazowszu

Odkrycie tropów dinozaurów w Borkowicach to zagadnienie wielopłaszczyznowe i złożone, będące przedmiotem zainteresowania i działań różnych organizacji, instytucji, samorządu i przedsiębiorstwa, co wynika z obowiązujących przepisów prawa. Stąd w spotkaniach i ustaleniach dotyczących zagadnienia udział biorą przedstawiciele: Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu, Nadleśnictwa Przysucha, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, Wydziału Spraw Terenowych w Radomiu, Państwowego Instytutu Geologicznego, Państwowego Instytutu Badawczego, Okręgowego Urzędu Górniczego w Warszawie, Starostwa Powiatowego w Przysusze, Urzędu Gminy w Borkowicach, firmy WIS-GROUP Sp. z o.o.

Na złożoność zagadnienia ma wpływ to, że odkrycia tropów dinozaurów dokonano na terenie czynnej, działającej zgodnie z wszelkimi przepisami prawa kopalni, gdzie wcześniej powstały prawne zobowiązania wynikające z tytułu innych przepisów prawa. Obecnie konieczne jest, z jednej strony umożliwienie spełnienia wymogów nałożonych przepisami prawa dotychczas mającymi zastosowanie dla tego obszaru – realizacja i zmiana decyzji ustalającej rekultywację i zagospodarowanie gruntów pokopalnianych, a z drugiej zaś strony umożliwienie należytej ochrony stwierdzonych wartości paleontologicznych i zabezpieczenie ich do badań.

Do momentu odkrycia przez naukowców tropów dinozaurów w lipcu 2021 r., do którego doszło na terenie czynnej kopalni (wówczas powstają nowe odsłonięcia) do tego obszaru od roku 2019, ze względu na wydobycie kopalin miały zastosowanie przepisy następujących aktów prawnych i wynikające stąd zobowiązania: Ustawa o lasach (dzierżawa gruntów leśnych); Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (opłaty roczne z tytułu użytkowania gruntów leśnych na cele nierolnicze i nieleśne określone w decyzji zezwalającej na wyłączenie gruntów z produkcji leśnej, decyzja określająca kierunek i termin wykonania rekultywacji); Ustawa Prawo geologiczne i górnicze (koncesja na wydobywanie kopalin); Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia); Ustawa Prawo przedsiębiorców (prowadzenie działalności gospodarczej); Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (przeznaczenie gruntów leśnych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze i nieleśne).

Sytuacja uległa znaczącej zmianie ze względu na odkrycie tropów dinozaurów w lipcu 2021 roku. W 2022 roku ustanowiono tu przy aktywnym udziale Lasów Państwowych stanowisko dokumentacyjne w myśl przepisów Ustawy o ochronie przyrody. Jest to forma ochrony przyrody odpowiednia do obejmowania ochroną kopalnych szczątków roślin lub zwierząt. Uchwałą nr XXXVII/247/2022 Rady Gminy w Borkowicach z dnia 25 marca 2022 r. (opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego w dniu 4 kwietnia 2022 r., poz. 3846) ustanowione zostało stanowisko dokumentacyjne o nazwie „Dinozaury z Borkowic” położone w Borkowicach o łącznej powierzchni 8,1458 ha, które w części obejmuje działkę o pow. 1,9971 ha, która stanowi własność Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Przysucha. W uchwale zapisano, że nadzór nad stanowiskiem sprawuje Państwowy Instytut Geologiczny.

Unikatowe okazy geologiczne (tropów dinozaurów) w formie bloków skalnych z odciskami znalezione dotychczas w wyrobisku przez naukowców przy współpracy z dzierżawcą terenu WIS-GROUP Sp. z o.o. zostały zgodnie z ustaleniem z Państwowym Instytutem Gegologicznym przemieszczone przez przedsiębiorcę na działki będące jego własnością.

Lasy Państwowe deklarują pełną wolę współpracy ze stronami w celu wypracowania najbardziej korzystnego rozwiązania mającego na celu zachowanie tego cennego znaleziska z jednoczesnym respektowaniem obowiązujących przepisów prawa.

Szczególnie istotne dla sprawy są następujące zagadnienia:

• rekultywacja wobec obowiązków wynikających z przepisów prawa,
• zasady prowadzenia prac badawczych z uwzględnieniem działalności górniczej (koncesja, dzierżawa) z uwzględnieniem powiązania odkrycia z wydobyciem,
• dostosowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
• wizja zagospodarowania terenu odkrycia.

Lasy Państwowe są docelowo zainteresowane przekazaniem tego terenu podmiotowi, który w szczególny sposób zająłby się tym wyjątkowym znaleziskiem.

Dla wypracowania w pierwszej kolejności trybu postępowania i realizacji zadań z zakresu rekultywacji i zagospodarowania gruntów wyłączonych z produkcji leśnej w stanowisku dokumentacyjnym „Dinozaury z Borkowic” konieczne są kolejne ustalenia w gronie specjalistów i prawników stron. Takie spotkanie organizowane z inicjatywy Lasów Państwowych planowane jest na początku lipca.

***

 To nie jedyne tropy dinozaurów na terenie nadleśnictw RDLP w Radomiu. W Nadleśnictwie Stąporków znajduje się rezerwat przyrody „Gagaty Sołtykowskie”. Tropy dinozaurów, w tym pozostawione przez nowy ichnogatunek Kayentapus soltykovensis, zostały odciśnięte około 200 milionów lat temu w dolinie jurajskiej rzeki przez wiele osobników, różnych gatunków. Najważniejsze z nich znajdują się pod drewnianym zadaszeniem, w ten sposób zostały zabezpieczone przed zniszczeniem przez warunki atmosferyczne i ludzi. W 2019 roku we współpracy z leśnikami zostały tu również wykonane działania ochronne na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach pod ścisłym nadzorem naukowym i konserwatorskim. https://www.radom.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/konserwacja-tropow-dinozaurow-w-rezerwacie-gagaty-soltykowskie

W Nadleśnictwie Zagnańsk utworzono także rezerwat przyrody nieożywionej „Zachełmie”. Ma on na celu zachowanie ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych terenu kamieniołomu Zachełmie ze stanowiskiem paleontologicznym, najstarszych na świecie tropów czworonogów (tetrapodów – stanowiących ogniwo przejściowe pomiędzy rybami a zwierzętami czworonożnymi), które jako pierwsze wyszły na ląd (395 mln lat temu).

Takie miejsca jak Gagaty Sołtykowskie czy Zachełmie to teren tzw. „świętokrzyskiego parku jurajskiego” rozciągającego się na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, od przedmieść Kielc, aż pod Radom. Odkrycie w Borkowicach to kolejny krok w działaniach na rzecz poznania i zachowanie dziedzictwa geologicznego, w które włączają się także Lasy Państwowe.