Bocian czarny: tajemniczy i nieśmiały

Bocian czarny Ciconia nigra jest bliskim krewnym bociana białego. Dawniej nazywano go hajstrą - niektórzy używają tej nazwy do dziś. Według Uniwersalnego słownika języka polskiego nazwa ta wywodzi się od dolnoniemieckiego słowa Heister, czyli… sroka.

W odróżnieniu od powszechnie znanego kuzyna, bocian czarny jest znacznie rzadziej spotykany – głównie dlatego, że zdecydowanie unika towarzystwa człowieka. Jest nieznacznie mniejszy od swego krewniaka i osiąga maksymalnie 100 cm długości ciała oraz 190 cm rozpiętości skrzydeł. Jego ubarwienie wydaje się być negatywem bociana białego, choć w słońcu czarne pióra pokrywające mu szyję, pierś, grzbiet i pokrywy skrzydłowe mienią się metalicznie na zielono, fioletowo i purpurowo. Pióra na brzuchu i piersi oraz pokrywy podogonowe są białe. Dorosłe ptaki mają czerwone nogi, dziób i skórę wokół oczu, zaś u ptaków młodocianych  (w wieku 3–7 tygodni) te części są zielonoszare i bladoróżowe.

To ptak leśny. Gniazdo zakłada w głębi drzewostanu. Na nizinach typowym dla niego środowiskiem są rozległe, wilgotne lasy w pobliżu bagien lub zbiorników wodnych. Najchętniej jednak wybiera podmokłe lasy olszowe. W przypadku braku optymalnych środowisk gnieździ się w grądach i innych lasach liściastych, a nawet w borach.

Na stronie http://mapa.bocianimy.pl można śledzić trasę przelotu bocianów z nadajnikami GPS, w tym jednego z Puszczy Białowieskiej.

Głos bociana czarnego, ze względu na dyskretne zwyczaje lęgowe i skryte zachowanie, słyszy się rzadko. Hajstry klekocą cicho i rzadko, a przy powitaniu wydają głośne i zgrzytliwe, powtarzane „szi-luszi-luszi-lu…”. Natomiast młode, zwłaszcza podczas karmienia, są głośne i hałaśliwe.

Śmiertelność wśród młodych ptaków jest bardzo wysoka i sięga powyżej 50%. Największym zagrożeniem dla lęgu są niekorzystne warunki pogodowe, jak susza i wichury, a także drapieżniki. Kuny, jastrzębie i kruki zjadają jaja i atakują młode bociany.  

Na pokarm hajstry składają się głównie płazy i drobne ryby. Uzupełnieniem diety są owady, pierścienice, drobne ssaki oraz pisklęta innych ptaków. Poluje, brodząc w niezbyt głębokich wodach rzek i strumieni. Jeśli słońce zbyt mocno oświetla wodę i utrudnia wypatrzenie ofiary, bociany czarne polują z rozpostartymi skrzydłami, które zapewniają cień i lepszą widoczność.

Nie jest to ptak bardzo towarzyski, nie skupia się w duże stada jak bocian biały. A jednak najłatwiej dostrzec go podczas wędrówek, gdy szybuje wysoko, czasem w niewielkiej grupie albo wspólnie z bocianami białymi. Jest ptakiem wędrownym, spędzającym okres zimy w Afryce (m.in. Libanie, Sudanie i Etiopii). Migrację jesienną podejmuje od sierpnia do września, natomiast z zimowisk powraca w marcu i kwietniu.

Mimo że zasięg geograficzny bociana czarnego jest znacznie większy niż bociana białego, jego liczebność jest kilkadziesiąt razy mniejsza.