Mali, ale ważni pomocnicy leśników
Leśnicy z poznańskiego Nadleśnictwa Koło na swoim profilu zapraszają do spotkania ze swoimi sprzymierzeńcami. Jak zapewniają w leśnych ostępach mają ich miliony.
Leśnicy posiadają miliony sprzymierzeńców, są nimi mrówki. Znaczenie tych owadów jest wielorakie: pełnią rolę sanitariuszy lasu, wpływają na jego równowagę, przyczyniają się do rozsiewania roślin oraz zjadają szkodniki. Leśnicy starają się zapewnić im jak najlepsze warunki do życia. Mrówki dzięki swojej liczebności, diecie, sprawnej organizacji społecznej, szczególnie silnie oddziałują na środowisko.
Ich znaczenie jest wielorakie, m.in. wpływają na utrzymanie równowagi w leśnych biocenozach, są wykorzystywane przez inne zwierzęta, jako pokarm, a nawet pomagają im w zabiegach higienicznych. Tam, gdzie jest odpowiednio dużo mrówek, można być pewnym, że rośnie zdrowy las.
Mrówki żywią się roślinami i drobnymi owadami, ale również są nekrofagami. Jeżeli spotkają na swojej drodze martwe zwierzęta, zanoszą je do mrowiska i zjadają. Dlatego nazywane są czyścicielami lasu. Podczas spaceru po lesie zauważymy mrowisko, warto się zatrzymać i pooglądać pracę tych owadów. W bezpośrednim sąsiedztwie mrowiska jest czysto.
W Polsce żyje około stu gatunków mrówek, a szczególnie cennymi dla leśników owadami są mrówki ćmawa i rudnica. Oba gatunki to drapieżniki, które są niezwykle pożyteczne dla środowiska przyrodniczego.
Mrówka rudnica odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych. Latem mrówki z jednego mrowiska zabijają ok. 50 tys. larw owadów, broniąc w ten sposób las przed masowym ich rozmnożeniem się. W czasie masowego pojawienia się szkodników mrówki jednego mrowiska mogą zniszczyć nawet 10 mln owadów.
Mrówka ćmawa jest podobna do mrówki rudnicy. Również jest perfekcyjnym myśliwym likwidującym wiele szkodników leśnych. Prócz owadów chętnie zjada również padlinę. Mimo że nie ma żądeł, potrafi pryskać jadem na odległość do 2 metrów, a dzięki silnym żuwaczkom robotnice intensywnie kąsają i są w stanie przegryźć ludzki naskórek. Odróżnić ją można po braku maleńkich włosków na odwłoku i łusce pomostka, które posiada mrówka rudnica.
Oba gatunki mrówek budują okazałe mrowiska w postaci kopców z igliwia, ziemi i gałązek. Wysokość mrowiska może dochodzić do 2 metrów. Mrówcze gniazda powstają najczęściej w glebie, pod ziemią znajdują się skomplikowane systemy korytarzy. Poprzez budowę kolonii wydobywają na powierzchnię ziemi olbrzymie masy gleby rozluźniając jej strukturę. Gleba w pobliżu mrowisk jest mniej zakwaszona niż na pozostałym obszarze lasu. Dzięki temu mogą rozwijać się na niej rośliny niewystępujące w innych miejscach.
Niektóre gatunki mrówek, np. gmachówki, zasiedlają obumarłe pniaki lub leżące pnie drzew, przyśpieszając ich rozkład i obieg materii.
Mrówki odgrywają również ważną rolę w rozsiewaniu nasion w roślin, głównie z najniższych warstw drzewostanu. Część spośród tych roślin wytwarza nasiona zaopatrzone w elajosomy, czyli tzw. ciałka mrówcze. Mrówki zbierają takie nasiona, a po zjedzeniu elajosomu porzucają je, przyczyniając się do rozprzestrzenienia gatunku. Rośliny „mrówkosiewne" to np. fiołki, przebiśniegi, przetaczniki, kopytnik. Jedna kolonia mrówek leśnych z rodzaju Formica rozprzestrzenia w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego ponad 30 tys. nasion!
W mieszanych lasach dębowych mrówki przyczyniają się do rozsiewania ok. 80, a w lasach bukowych ok. 45 gatunków roślin.
Mrówki stanowią znaczące źródło pokarmu dla innych zwierząt, m.in. pająków czy wielu gatunków ptaków. Dzięcioł czarny w poszukiwaniu mrówek ukrytych w drewnie, potrafi wykuć nawet kilkanaście dużych otworów w jednym drzewie. Lisy i borsuki rozgrzebują mrowiska w poszukiwaniu występujących tu dużych larw chrząszczy, dziki zaś wylegują się w kopcach mrowisk m.in. ze względy na panującą w nich wysoką temperaturę.
Mrówki leśne mają znaczenie nie tylko, jako czynnik ograniczający wielkość populacji innych bezkręgowców, czy pokarm dla innych zwierząt, ale także są wykorzystywane w celach higienicznych. Wiele gatunków ptaków oraz zwierzyna płowa i czarna wykorzystuje produkowany przez mrówki kwas, jako środek odstraszający pasożyty zewnętrzne.
Ptaki chwytają mrówki dziobem i nacierają sobie nimi pióra skrzydeł, natomiast zwierzyna tarza się w mrowisku prowokując mrówki do spryskiwania ich skóry kwasem mrówkowym.
Mrówki potrafią również niejako hodować mszyce poprzez życie z nimi w symbiozie. Mszyce są źródłem spadzi - słodkiej cieczy, będącej ich odchodami. Mszyce wyciągają soki z rośliny, na której żyją, przyswajając z nich głównie białka i tłuszcze, wydalają natomiast cukry proste, chętnie zjadane przez różne owady, w tym pszczoły. Te natomiast produkują z niej miód o doskonałych walorach smakowych i zdrowotnych.
W przeszłości leśnicy dla ochrony mrowisk stosowali przeróżne formy mechanicznej ochrony kopców szczególnie przed dzikami, które bardzo lubią jajka mrówcze. Obecnie ograniczamy się do takiego prowadzenia prac leśnych tak, aby w okolicy mrowiska nie zmieniły się drastycznie warunki świetlne.
Ze względu na ogromne znaczenie mrówek w środowiskach leśnych niektóre gatunki objęte zostały ochroną gatunkową. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wymienionych jest sześć gatunków podlegających takiej ochronie: mrówka północna, mrówka smętnica, mrówka ćmawa, mrówka łąkowa, mrówka rudnica oraz mrówka pniakowa.
Ochronie podlegają także mrowiska. Zakaz ich niszczenia, usuwania i uszkadzania zawarty został w wymienionym wcześniej rozporządzeniu, a także w ustawie z 28 września 1991 r. o lasach. Zgodnie z Kodeksem wykroczeń (art., 164) kto niszczy mrowiska znajdujące się w lesie albo na nienależącym do niego gruncie rolnym, podlega karze grzywny albo karze nagany.
