Kolczaste, ale bardzo sympatyczne ssaki

Po przebudzeniu z zimowego snu jeże zaczynają intensywnie żerować, nadrabiają straty tłuszczu, który spaliły podczas zimy. Wiosna jest dla nich wyjątkową porą roku. Porzucają wtedy życie samotnika i łączą się w pary przygotowując się do godów. W tym czasie jeże potrafią być agresywne, samce walczące o względy samicy, gryzą się i fukają na siebie. Jeśli samica zaakceptuje zaloty jednego z kandydatów, wykonuje on wokół niej szaleńczy taniec - tuptając i fukając. Samiec musi zostać zaakceptowany przez samicę, inaczej podczas zbliżenia może zostać pokuty przez jej kolce. Małe jeże przychodzą na świat po upływie ok. dwóch miesięcy od sezonu godowego.

Przeczytaj też ciekawostki o innych leśnych zwierzętach.

Podczas narodzin kolce maluchów są schowane pod delikatną błoną. Po narodzinach błona pęka, uwidaczniając miękkie „igły". Te charakterystyczne kolce, to przekształcone włosy, które mają długość ok. trzy cm.

Kolece to jedyna broń, jaką w swoim skromnym arsenale, posiadają te niewielkie ssaki. Poza tym jeż, kiedy poczuje się zaniepokojony, zwija się w kolczastą kulkę. Posiada specjalne mięśnie, które pomagają mu zwinąć się w kłującą  kulkę. Mimo że ukłucia jeża nie są przyjemne, to posiada on wrogów. Do największych wrogów tych zwierząt należą m.in. borsuki, lisy i psy. Na jeże polują również puchacze. Sowy skalpują jeże, pozostawiając w lesie tylko kolczastą zbroję.

Infografika: Iza Randak, Nadleśnictwo Radomsko

Zwierzęta te mają dobry słuch i węch. Ich niezbyt duże uszy są szerokie i dobrze wykształcone, a spiczasty, bardzo ruchliwy i zawsze wilgotny nos stanowi doskonały narząd czuciowy. Jeże zawsze najpierw wszystko obwąchują, sprawdzają i oceniają, a dopiero potem decydują się na podjęcie działań. Głośno przy tym sapią i parskają, unosząc co jakiś czas swój ryjek. Wciągają w ten sposób powietrze, aby poznać najbliższe otoczenie przedmiotu, który ich zaintrygował.

Jeże to nocne zwierzęta, w trakcie jednej nocy potrafią przejść nawet dwa kilometry. Podczas swoich podróży poszukują pożywienia.  Co ciekawe, wcale nie jedzą jabłek, które nabijają na kolce. Wprawdzie latem chętnie wzbogacają swoją dietę o przejrzałe owoce. Jednak głównym daniem w ich diecie są owady, dżdżownice, małe gryzonie, jaja ptaków, żaby, jaszczurki a nawet węże. Kiedyś uważano, że jeże wybierają jaja z kurnika. To oczywiście nieprawda. Chociaż jeże nie pogardzą znalezionym jajkiem, ale tylko wtedy, gdy skorupka jest już pęknięta. Same nie są w stanie przegryźć nienaruszonej skorupki jajka.

Jeże w trakcie trwania sezonu wegetacyjnego potrafią podwoić swoją wagę (do ok. 2 kg.), przygotowując się do snu zimowego. Gdy temperatura otoczenia spada poniżej 10 °C większość procesów fizjologicznych w ich organizmie ulega spowolnieniu. Jeże stają się otępiałe, zwalnia praca serca, przemiana materii i liczba oddechów, ciepłota ciała obniża się z 36 °C do ok. 5-6 °C.

W Polsce występują dwa gatunki: jeż wschodni (Erinaceus concolor), zamieszkujący tereny niemal całej Polski oraz jeż europejski lub zachodni (Erinaceus europaeus), którego granica zasięgu przebiega przez Śląsk, Ziemię Lubuską oraz Pomorze Szczecińskie. Jeże są największymi ssakami owadożernymi w kraju. Długość głowy i tułowia osiąga 20-30 cm, posiadają krótki 2-5 cm ogonek, mogą ważyć 0,6 - 2 kg. Ich ubarwienie ma kolor szarobrunatny a po stronie brzusznej biało-szary lub brunatny.

W czasie hibernacji działa precyzyjna termoregulacja. Jeżeli temperatura otoczenia jest zbyt niska, śpiący jeż nie zamarza, ponieważ do systemu nerwowego zostaje natychmiast przekazany sygnał alarmowy. Uruchamia się wówczas przemiana materii, dzięki czemu zwiększa się temperatura ciała.
Sen zimowy jeża jest tak głęboki, że jego serce zamiast 181 uderzeń na minutę bije tylko 20 razy.
Na swoje zimowe kryjówki jeże wybierają norki wykopane pod korzeniami drzew, sterty chrustu lub kopce z liści. Dlatego robiąc jesienne porządki w ogrodach warto pamiętać, żeby przed usunięciem kopca sprawdzić, czy nie mieszka w nim jeż.

Niestety, bardzo często podczas jesiennego wypalania liści, zwierzęta te giną. Kolejnym zagrożeniem dla jeży są rozwijające się aglomeracje oraz sieci dróg. Ssaki te nie potrafią uciec przed pędzącym samochodem, jedyne co mogą zrobić to przyjąć obronną pozę, która niestety w tym wypadku nie zdaje egzaminu.

Czy wiesz że:

• dawniej używano krwi, części ciała i prochów jeża do produkcji lekarstw. Tylna ćwiartka tułowia zwierzęcia zmieszana ze smołą lub żywicą miała działać na porost włosów;
• uważano, że jeż przynosił szczęście, jeśli zamieszkał w okolicy domostwa;
• w Rzymie w IV w p.n.e. jeże były hodowane na mięso i igły, które wykorzystywano jako wrzeciono;
• igły jeża znalazły zastosowanie m.in. jako igły prosektoryjne. Zamocowane na wymionach bydła miały również odzwyczajać cielęta od picia mleka;
• jeśli spotkamy na spacerze jeża pamiętajmy, by go nie niepokoić i nie odciągać od ważnych czynności, w tym zdobywania pożywienia. Przestraszony lub zaniepokojony jeż zastyga w bezruchu zwinięty w kulkę na dłuższy czas. Jeże to zwierzęta prawnie chronione.