Czarno na białym - o polskich bocianach

31 maja w Polsce obchodzony jest Dzień Bociana Białego. Święto zostało ustanowione przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody pro Natura. W Europie żyją dwa gatunki bocianów – czarny i biały, obydwa gniazdują w Polsce, więc dlaczego tylko bocian biały ma swoje święto?
31.05.2020 | Iwona Jóźwicka, Nadleśnictwo Dojlidy

31 maja w Polsce obchodzony jest Dzień Bociana Białego. Święto zostało ustanowione przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody pro Natura. W Europie żyją dwa gatunki bocianów – czarny i biały, obydwa gniazdują w Polsce, więc dlaczego tylko bocian biały ma swoje święto?

Bocian biały Ciconia ciconia jest nieodłącznym symbolem polskiej wsi, jednym z najstarszych gatunków synantropijnych (żyjącym blisko ludzkich siedzib), według niektórych przynoszącym szczęście i zwiastującym zbliżającą się wiosnę. Zawsze zajmował szczególne miejsca w naszej tradycji, wierzeniach i kulturze. W przekonaniu mieszkańców wsi bocian był ptakiem zapowiadającym nadchodzące wydarzenia i ostrzegającym przed niebezpieczeństwem. Widok białego bociana zapowiadał pogodę suchą, a pojawienie się czarnego wskazywało na zbliżającą się słotę. Wspominają o nim najwięksi pisarze - Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” czy Juliusz Słowacki w „Hymnie - Smutno mi Boże”. Któż z nas nie obserwował tych ptaków na żywo, nie czytał bajki "Lis i bocian" czy nie widział słynnego obrazu "Bociany" Chełmońskiego?

Na Podlasiu na powitanie wiosny wypiekano "busłowe łapy", czyli drożdżowe bułki w kształcie palczastych bocianich nóg.

Polska jest ostoją bociana białego. Szacuje się, że w naszym kraju gniazduje około 50 000 par bocianów, co sprawia, że zajmujemy pierwsze miejsce wśród krajów europejskich, wybieranych przez bociany na lęgi. Bociany białe gniazda zakładają na dachach budynków, słupach czy platformach.

W przeciwieństwie do bociana białego, spokrewniony z nim bocian czarny Ciconia nigra jest gatunkiem znacznie rzadszym i dla odmiany żyjącym w lasach. Na budowę gniazda wybiera miejsca niedostępne, ze starymi drzewami o rozłożystych koronach w sąsiedztwie terenów podmokłych i płytkich zbiorników wodnych. Szacuje się, że w naszym kraju żyje 1400-1600 par bociana czarnego, a największe ich zagęszczenie stwierdzono na wschodzie kraju, tj. 8-10 par/100 km2.

Obydwa bociany są dużymi ptakami, chociaż bocian czarny jest nieznacznie mniejszy od bociana białego. Długość ciała wynosi 90-105 cm, rozpiętość skrzydeł sięga od 145 do 155 cm, a nawet do 200 cm. Masa bociana czarnego wynosi ok. 3 kg.

Bocian biały ma czarne lotki, które kontrastują z resztą białego upierzenia, podczas gdy bocian czarny ma biały brzuch, pierś i pokrywy podogonowe a pozostałe upierzenie jest brunatno-czarne z zielonkawym metalicznym połyskiem. W przeciwieństwie do bociana białego, czarne klekoczą bardzo rzadko, prowadzą skryty tryb życia i za wszelką cenę unikają kontaktu z ludźmi.

Dieta bociana białego jest zróżnicowana. Odżywia się owadami, dżdżownicami, gadami, płazami, a nawet małymi ssakami, takimi jak nornice czy ryjówki. Bocian czarny szuka zaś pożywienia brodząc po płytkiej wodzie (ryby stanowią 60-80% ogólnej biomasy ofiar, a płazy 20-30%), rzadko chodzi po wilgotnych łąkach czy pastwiskach.
Bociany białe często tworzą stada, zarówno podczas żerowania, jak i w trakcie migracji. Szczególnie znane są sierpniowe zgromadzenia tzw. sejmiki, na których zbierają się nawet setki osobników. Bociany czarne w przeciwieństwie do bocianów białych przed odlotem nie gromadzą się na sejmikach, a na zimowiska wędrują w niewielkich grupkach.

bocian_czarny_szer3000px.jpg

W Polsce obydwa gatunki bocianów podlegają ochronie ścisłej. Dla podtrzymania i zachowania gatunków najważniejsze jest utrzymanie i odtwarzanie terenów stanowiących atrakcyjne żerowiska i siedliska bytowania. Dodatkowo stanowiska lęgowe bociana czarnego podlegają ochronie strefowej - wokół gniazd tworzy się strefy ochrony całorocznej w promieniu do 200 m i strefy ochrony okresowej od 15 marca do końca sierpnia w promieniu do 500 m.

Dzień Bociana Białego to doskonała okazja do popularyzacji wiedzy na temat życia zarówno bocianów białych, ale i tych rzadkich i skrytych bocianów czarnych. Zachęcamy do ich bliższego poznania, a gwarantujemy, że będzie to bardzo ciekawe doświadczenie i interesująca lekcja przyrody.