Żuraw

W Polsce jedynym przedstawicielem rodzaju jest żuraw. Długie nogi i szyja nadają jego sylwetce smukłości, a duże rozmiary ciała (wysokość ok. 115 cm, waga ok. 5 kg, rozpiętość skrzydeł ok. 210 cm) czynią go gatunkiem trudnym do pomylenia.

Żurawie wykazują się małym dymorfizmem płciowym. Upierzone są niemal w całości szaro-popielato. Jedynie grzbiet i kuper są ciemniejsze. Czarna szyja i czoło kontrastują z czerwoną plamą na potylicy. Od oka przez brew przebiega biała smuga, która łączy się na tyle szyi i dochodzi do karku.

Najbardziej charakterystycznym elementem w wyglądzie żurawia jest pióropusz zdobiący kuper ptaka, często mylony z jego ogonem. Pióropusz to wydłużone lotki trzeciego rzędu, a właściwy ogon jest schowany pod nimi. 

Posłuchaj żurawia:

Tańczę, więc jestem 
Żurawie, zarówno dorosłe osobniki jak i młode, uczestniczą w skomplikowanym tańcu odbywającym się często jedynie dla rozrywki, ale mającym również ogromne znaczenie w strategii przeżycia, czyli obrony i rozmnażania. 
Żurawie są bardzo społecznymi ptakami. Żyją w stadach, które potrafią liczyć setki osobników. Stąd, aby nie dochodziło do konfliktów ptaki musiały wypracować umiejętności komunikowania się między sobą. Zaobserwowano co najmniej 90 różnych zachowań u żurawi różnych gatunków.

Młodym taniec pomaga w rozwoju fizycznym i wprowadza w życie społeczne. Dla dorosłych singli to niezbędny element oczarowania wybranki. Dla już dobranych w pary to sposób na zaimponowanie partnerce i utwierdzenie jej w przekonaniu, że dokonała właściwego wyboru. Żurawie bowiem najczęściej łączą się w pary na całe życie. Jeśli taniec rozpoczyna samiec w miejscu, gdzie zebranych jest więcej osobników natychmiast przyłączają się do niego pozostałe ptaki. Składają się na niego ukłony, podskoki, trzepotanie skrzydłami, podlatywanie i marsz z rozpostartymi skrzydłami. Cały obraz uzupełnia podrzucanie do góry patyczków, trawy lub innych małych obiektów, które ptaki znajdą na swojej drodze. Podczas tańca para stale nawołuje się klangorem, który można usłyszeć w odległości nawet kilku kilometrów. Na jedno nawoływanie samca przypadają trzy samicy. 

„Dorosłe” pisklęta

Żurawie co roku zakładają swoje gniazda w tym samym miejscu. Budują je na niedostępnych mokradłach, tam gdzie woda jest płytka. Pokaźnych rozmiarów gniazdo (kopiec o średnicy dochodzącej do 1m) zbudowane jest z roślin dostępnych na danym terenie.

Samica składa najczęściej dwa jaja (brunatno-brązowe, ciemno nakrapiane) i wraz z samcem, na zmianę, wysiadują je około miesiąca. Samiec jednocześnie czuwa nad obroną gniazda przed drapieżnikami.

Często mimo udanego lęgu dwóch piskląt jedno z nich z czasem staje się na tyle dominujące, że słabsze pisklę nie przeżywa na skutek braku pokarmu. Młode od razu po wykluciu są samodzielne, a rodzice zaczynają je karmić niemal natychmiast. Małe rosną bardzo szybko i równie prędko uczą się naśladować swoich rodziców. Po dwóch miesiącach już są w stanie latać. 

Niewybredne w jedzeniu 
Żurawie są wszystkożerne. Stąd w ich menu znajdą się zarówno bezkręgowce, drobne kręgowce, jak i owoce, nasiona oraz zielone części roślin. Doskonale przystosowują swoje nawyki żywieniowe do panujących warunków. W Polsce żurawie najczęściej zasiedlają tereny bagienne i torfowiska, stąd ich pokarm stanowią liście i korzenie roślin wodnych oraz robaki przebywające w ziemi, żaby, ale ryby już znacznie rzadziej. W zimie pokarm roślinny stanowi znaczną część diety żurawia.

Zmęczone skrzydła

Żurawie są gatunkiem migrującym. Już w lutym można zaobserwować ich przyloty, a ich przybycie ogłasza niosący się kilometrami klangor. W miarę zbliżania się okresu rozrodu stado dzieli się na mniejsze grupy po kilka osobników, by jesienią znów zebrać się w stada liczące ich nawet kilkaset. Podczas lotu tworzą tzw. klucz, na który składają się dwa ramiona ustawione pod ostrym kątem. W ten sposób zmniejszają opór powietrza podczas lotu. Ptaki frunące na czele klucza stale się wymieniają z ptakami z końca. W trakcie lotu ptaki się nieustannie nawołują.

Jednym z częściej wybieranych zimowisk dla tych ptaków jest Francja, Hiszpania, północna i wschodnia Afryka. 

Międzynarodowa pomoc dla żurawi 
Żurawie są gatunkiem zagrożonym ze względu na zanikanie naturalnych siedlisk, w których się gnieźdżą i żerują. Melioracja i osuszanie terenów podmokłych prowadzone nie tylko w miejscach ich gniazdowania, ale również w miejscach, gdzie się zatrzymują podczas przelotów, powoduje zmniejszenie ich liczebności. 
Ponieważ liczba ich naturalnych stanowisk jest ograniczana, ptaki zaczynają żerować na polach uprawnych. Stąd coraz częściej ma miejsce wrogie nastawienie rolników do ptaków. Uważają, że stanowią one zagrożenie dla młodych wiosennych upraw.

W 1973 r. została powołana Międzynarodowa Fundacja Żurawi, mająca na celu ochronę tych ptaków. 
W Polsce żuraw jest objęty ochroną ścisłą i uznany za gatunek wymagający czynnej ochrony. Uwzględniono go także w Dyrektywie Ptasiej i Siedliskowej, co znaczy, że ochronie podlega nie tylko sam ptak, ale i siedliska, w których przebywa.

Ciekawostki: 
1. Migrujące żurawie pospolite, które lecą nad Himalajami, wznoszą się na wysokość ponad 10 000 m n.p.m. Taką wysokość osiągają już tylko odrzutowce. 
2. Żurawie pospolite występują w ponad 80 krajach świata. 
3. Najwyższy ptak latający należy właśnie do rodziny żurawi. Jest nim antygona indyjska (Grus antigone), mierząca nawet 178 cm wysokości i o rozpiętość skrzydeł dochodzącej do 280 cm. 
4. Grecy wierzyli, że lot żurawi zainspirował boga Hermesa do wymyślenia greckiego alfabetu.
5. Skamieliny wskazują, że ptaki z rodziny żurawi żyły około 37 do 54 milionów lat temu. 
6. Prehistoryczne malowidła żurawi znaleziono w jaskiniach w Europie, Afryce i Australii.
7. Gatunek waloryzujący ostoje ptaków - Natura 2000.

Anna Pikus
CILP