Poznajmy mrówki
(etap edukacyjny: klasy 4-6 szkoły podstawowej)
Plan lekcji
Przebieg lekcji
Nauczyciel zaprasza uczniów na lekcję do lasu. Opowiada, że ich zadaniem będzie odnalezienie i zaobserwowanie mrowiska oraz jego mieszkańców – mrówek.
Nauczyciel proponuje uczniom, aby podczas wędrówki lasem stali się obserwatorami. Uczniowie otrzymują lupy. Ich zadaniem jest zaobserwować jak najwięcej śladów pozostawionych przez zwierzęta. Wyjaśnia, że w otoczeniu jest ich dużo. Podaje przykłady: 1) odchody zwierząt; 2) ogryziona kora; 3) gniazdo ptaka; 4) tropy, czyli odbicia kończyn zwierząt na ziemi lub śniegu; 5) pajęczyna… Nauczyciel informuje, że cel poszukiwań – mrowisko – jest śladem obecności mrówek i przy nim cała grupa powinna się zatrzymać.
Po dotarciu do celu wędrówki nauczyciel opowiada uczestnikom zajęć o tym, że mrówki żyją społecznie w mrowiskach. Społeczeństwo mrówki rudnicy (często spotykanej mrówki leśnej), zamieszkujące średniej wielkości mrowisko, składa się z 500-800 tys. osobników. Jest zróżnicowane na grupy osobników o podobnej budowie i pełnionych funkcjach, tzw. kasty. U mrówek wyróżniane są trzy kasty. Robotnice Zadaniem robotnic jest opieka nad potomstwem (przenoszą jaja z jednego miejsca na drugie w zależności od temperatury i wilgotności w gnieździe; oblizują larwy dla ochrony przed infekcją grzybów; w razie potrzeby wynoszą poczwarki do górnej części kopca, aby ogrzało je słońce), zapewnienie pokarmu, budowanie i utrzymywanie gniazda (otwierają i zamykają wejście do mrowiska w zależności od potrzeb), obrona gniazda w przypadku napaści oraz atakowanie innych gniazd celem zdobycia pożywienia i poczwarek, z których wychowują niewolników. Królowa Młoda królowa po zakończeniu lotu godowego pozbywa się skrzydeł. Następnie w pojedynkę buduje gniazdo i w ciągu kilku tygodni lub miesięcy wychowuje pierwsze pokolenie robotnic. Później przejmują one opiekę nad królową, której zadaniem jest składanie jaj. Królowa nie wydaje żadnych komend, pozostaje jednak w centrum zainteresowania robotnic. W mrowisku mrówki rudnicy występuje jedna lub wiele królowych. Samce Samce pojawiają się w mrowisku, gdy populacja robotnic jest dobrze rozwinięta, tuż przed okresem godowym. Żyją tylko kilka tygodni. Nie wykonują żadnej pracy. Ich zadaniem jest prokreacja.
Nauczyciel prosi, aby uczniowie dobrali się w pary. Każda para otrzymuje odpowiednie środki dydaktyczne i materiały pomocnicze. Uczniowie wykonują zadania z karty obserwatora mrówek (załącznik 1). Nauczyciel pilnuje, aby uczniowie nie podchodzili zbyt blisko do mrowiska. Zachęca, aby wszyscy obejrzeli dokładnie mrówkę i dostrzegli budowę. Zadaje pytania pomocnicze:
Podczas podsumowania nauczyciel opowiada uczestnikom zajęć o roli, jaką odgrywają mrówki w lesie. Mrówki niektórych gatunków mogą powodować pewne szkody, gdyż drążą w drewnie komory, ogryzają rośliny itp. – np. gmachówka drzewotoczna. Jednak większość mrówek żyjących w lasach jest pożyteczna, przede wszystkim ze względu na ograniczanie liczebności owadów leśnych – np. mrówka rudnica i mrówka ćmawa. Znaczenie mrówek w lesie:
Mrówki ze względu na korzyści, jakie dają lasom, zostały objęte ochroną, a niszczenie mrowisk jest karalne. Leśnicy starają się zapewnić im możliwie najkorzystniejsze warunki bytowania, przede wszystkim na obszarach jednogatunkowych drzewostanów iglastych, na najuboższych siedliskach. Leśnicy raz na 10 lat wykonują inwentaryzację kolonii mrówek. Rejestrują wszystkie aktywne mrowiska. W czasie wykonywania prac pielęgnacyjnych wyraźnie znakują kopce w celu zabezpieczenia przed przypadkowym uszkodzeniem lub zniszczeniem. Kopce mrówek często uszkadzane lub niszczone są grodzone.
Nauczyciel prosi, aby uczniowie nadal starali się zaobserwować ślady pozostawione przez zwierzęta. Jeżeli zauważy szczególne zainteresowanie uczniów tematem lekcji, może go kontynuować, opowiadając ciekawostki o mrówkach:
Pobierz scenariusz wraz z załącznikami:
|
Autor scenariusza:
Cele kształcenia:
Cele wychowania:
Metody nauczania:
Formy nauczania
Czas trwania zajęć
Środki dydaktyczne
Sprzęt wycieczkowy:
Publikacje i materiały metodyczne
Materiały pomocnicze:
|