Hiszpański Czapliniec

Po niecałym tygodniu spędzonym na mokradłach Donany czaple już nie miały przede mną tajemnic. Dziś chciałbym się z Wami podzielić tą wiedzą, jak praktycznie rozróżnić gatunki, gdy znajdziemy się w takim miejscu jak Donana, który z pewnością moglibyśmy nazwać europejskim czaplińcem.

W bieli

Bubulkusy można było spotkać praktycznie wszędzie, nie tylko w pobliżu wody, ale i żerujące na suchych łąkach i polach uprawnych. Wystarczył kanał melioracyjny, by sprawić im prawdziwy raj. Co więcej, w miejscowości El Rocio, w której mieszkaliśmy, czaple te były stosunkowo niepłochliwe, by nie powiedzieć ciekawskie. Chodziły sobie dostojnie po obrzeżach miasteczka, zaglądając tu i ówdzie w drzwi gospodarzom, przesiadując na grzbietach pasących się koni i podążając tropem maszyn rolniczych.

Bubulkus to najmniejsza z czapli, zaliczanych do czapli białych. Długość jej ciała to zaledwie 45-52 cm, przy rozpiętości skrzydeł 82-95 cm (na podstawie Przewodnika Collinsa „Ptaki”). Oczywiście, gdy nie mamy porównania trudno nam stwierdzić z daleka tylko po wielkości czy mamy do czynienia z tym gatunkiem. Musimy się nieco opatrzeć i nabrać terenowej wprawy. Jednak jest kilka cech typowo nazwijmy to sobie umownie „bubulkusowych”.  W szacie zimowej ta mała czapla jest praktycznie cała biała, jej piękne złote barwy godowe, od których pochodzi polska nazwa, uwidaczniają się dopiero w sezonie lęgowym. Tym bardziej w okresie zimowym istnieje możliwość pomyłki z czaplą nadobną (Egretta garzetta), która jest tylko nieznacznie większa i również cała biała.

Oto kilka cech terenowych, po których rozróżnicie te dwa gatunki. Z daleka kluczowa jest sylwetka. Bubulkus jest zwarty, pulchny, krępy o stosunkowo krótkich nogach. Dodatkowo krótka szyja i okrągła głowa z tzw. brodą sprawiają wrażenie konspiracyjnego szpiega. Tak moi Drodzy, bubulkus nie ma nic wspólnego z dostojnymi, szczupłymi i eleganckimi czaplami. Jednak taki wygląd ma swoje zalety. Czapla złotawa jest ruchliwa, często podbiega a jej lot jest szybki i nieregularny.

Wszędobylska i ciekawa czapla złotawa była moim ulubieńcem podczas wizyty w Parku Donana Krępa sylwetka, krótki żółty dziób, mała okrągła głowa z kępkami piór na podbródku, tworzących charakterystyczną "brodę" Z daleka przygarbiona sylwetka czapli złotawej przypomina szpiega z krainy deszczowców. Darmowa przejażdżka. Dżokejem dosiadającym tego rumaka jest oczywiście czapla złotawa. Czapla złotawa jest niewątpliwie ozdobą pól, łąk i mokradeł Parku Donana.

Nieco większa czapla nadobna przypomina znaną nam czaplą sylwetkę. Długa szyja z podłużną, smukłą głową pozbawiona jest bubulkusowej brody. Dziób jest czarny i długi. Gdy obserwujemy gatunek z bliska właśnie na tą cechę powinniśmy zwrócić uwagę. Jest jeszcze jedna, diagnostyczna. Gdy czapla nadobna uniesie swoje długie czarne nogi w oczy rzucą się nam niczym grom z jasnego nieba kontrastujące jaskrawożółte palce. Ta cecha odróżnia ten gatunek od wszystkich czapli Zachodniej Palearktyki. I była moją ulubioną, w obserwacji spacerujących osobników. Czekałem aż czapla uniesie nogę, a wówczas wszystko stawało się jasne. W skrócie wygląda to tak: patrzymy na dziób, później na nogi albo na odwrót. Żółty dziób i szarożółte nogi to bubulkus, czarny dziób i czarne nogi z żółtymi palcami to czapla nadobna.

W Parku Donana obydwa gatunki są bardzo pospolite. Czapla złotawa jest gatunkiem typowo hiszpańskim, znanym jeszcze z osiadłych populacji we Francji i Włoszech. Czapla nadobna ma szerszy areał występowania ale jej osiadłe populacje pokrywają się znacznie z czaplą złotawą.

Cechy charakterystyczne czapli nadobnej: czarny i długi dziób, smukła sylwetka, długa szyja i czarne nogi zakończone kontrastującymi zielono-żółtymi palcami. Czapla nadobna. Sylwetka dostojna, smukła, pełna wdzięku. Żółte palce widać nawet z daleka. Jeden z piękniejszych widoków, które udało mi się uchwycić z polującą czaplą nadobną.

Trzecim białym gatunkiem naszego kontynentu jest czapla biała (Casmerodius albus). W przeciwieństwie do dwóch poprzednich wyróżnia się przede wszystkim wielkością. Jest od nich sporo większa i dorównuje pod tym względem czapli siwej, z rozpiętością skrzydeł do 170 cm i długością ciała od 85 do 100 cm. Cechami diagnostyczni prócz wielkości są żółty, długi dziób, całe ciemne i bardzo długie nogi, wystające w locie daleko poza ogon. Jest to gatunek o smukłej, eleganckiej sylwetce, w locie uderzenia skrzydeł są wolne i dostojne. Zatem jeśli zobaczycie dużą białą czaplę, możecie mieć pewność, że jest to właśnie czapla biała. Park Donana jest dla niej niezwykłym miejscem, gdyż występuje tu jedyna duża osiadła populacja w Hiszpanii.

W rejonie Europy i Obszaru Śródziemnomorskiego czasami bywa widywana również czapla rafowa(Egretta gularis). Byłby to ostatni z „białych” gatunków. Jednak ze względu na jego lokalne występowanie nad Morzem Czerwonym i Półwyspie Synaj nie będziemy w tym miejscu go opisywać.

Czapla biała - duża czapla o długiej smukłej szyi, żółtym dziobie i ciemnych JEDNOLITYCH nogach (porównaj nogi czapli nadobnej). Czapla biała - gracja 10, wdzięk 10, styl 10 :) Czapla biała - wolniejsze i bardziej dostojne uderzenia skrzydeł oraz proporcjonalnie dłuższe nogi, wystające daleko za ogon. Porównaj z czaplą nadobną (zdjęcie poniżej).  Czapla nadobna. Szybsze uderzenia skrzydeł, czarny dziób, krótsze nogi niż u czapli białej.

W barwach purpury

Gdy nauczymy się już rozpoznawać białe czaple z resztą nie powinniśmy mieć większych problemów. Obszar Donany to miejsce lęgowe czapli modronosej (Ardeola ralloides) i czapli purpurowej (Ardea purpurea). Obydwa gatunki są migrantami zimującymi w Afryce. Mnie i moim kolegom dopisało jednak nieco szczęścia, gdy wśród gromady czapli nadobnej i białej zdołaliśmy mimo wszystko wypatrzeć młodego osobnika czapli modronosej. To mała czapla, wielkości bubulkusa. Gdy czatuje wydaje się niemal cała płowobrązowa, młode ptaki są dodatkowo obficie kreskowane. Jej cecha rozpoznawcza ujawnia się w locie. Moglibyśmy sądzić, że skoro tułów jest brązowy to i skrzydła będą w tym odcieniu. Nic jednak bardziej mylnego.  Gdy ptak podrywa się do lotu nagle ukazują się zaskakujące białe skrzydła i ogon, kontrastujące z płowobrązowym tułowiem.

Czapla purpurowa jest dużo większa, o rozpiętości skrzydeł do 138 cm. Największe ryzyko jej pomylenia występuje praktycznie wyłącznie z czaplą siwą. Posiada jednak od niej dłuższy dziób, porównywany wręcz ze szpikulcem lub bagnetem, smukłą rdzawo brązową głowę i szyję z czarnymi paskami. Młode osobniki są intensywniej wybarwione, ochrowo-brązowe i plamkowane.

Młodociany osobnik czapli modronosej. Pod płowobrązowym płaszczem kryją się czysto białe skrzydła.

Czaplą o największym areale występowania jest oczywiście czapla siwa (Ardea cinerea), która pospolicie występuje na terenie Parku, tworząc osiadłe populacje.

Najpospolitszy przedstawiciel czaplowatych w Europie - czapla siwa.

I to już Kochani wszystkie czaple naszego kontynentu. Gdybyśmy się uparli możemy jeszcze wymienić czaplę zielonawą, ale podobnie jak czapla rafowa występuje w odległych zakątkach, jak płw. Synaj. Park Donana skrywa również małych przedstawicieli ptaków brodzących, małe czaplowate jak bąk czy bączek występują tu równie obficie. A przy jednym z przystanków mieliśmy okazję podziwiać nawet młode i dorosłe ślepowrony. Muszę się Wam przyznać bez bicia, że pierwszy raz widziałem ten gatunek. W Polsce jest to ptak nieliczny i lokalny a w przeważającej części Europy wędrowny. W Donanie gniazduje jedna z niewielu populacji osiadłych.

Ślepowron jest tak charakterystyczny, że nie wymaga większego opisu. W odróżnieniu od pozostałych gatunków aktywny jest głównie w nocy a dnie spędza przesiadując na drzewach. Jest nieco większy od bubulkusa, przysadzisty, praktycznie bez szyi, która przechodzi w niewiele szerszą głowę z krótkim dziobem. Osobniki dorosłe są szare z czarnym dziobem, szarym upierzeniem i rzucającą się w oczy czerwoną tęczówką oka. Spotkanie z ślepowronem było jednym z ciekawszych przeżyć podczas naszej wyprawy.

Ślepowrony - dorosły osobnik po lewej, młody po prawej. Dorosły ślepowron. Zwróćcie uwagę na czerwoną tęczówkę oka.

Czaplowate w Polsce

Donana jest niewątpliwie najlepszym miejscem na czaple, jakie znam. W sezonie lęgowym gniazduje tam 9 z 11 gatunków czapli znanych dla Obszaru Śródziemnomorskiego i Europy (bez czapli rafowej i zielonawej). Co więcej  6 z nich to gatunki osiadłe (bąk, ślepowron, czapla złotawa, nadobna, biała, siwa). W Polsce prócz bąka, bączka i ślepowrona możemy liczyć na częste spotkania z czaplą siwą, która jest najpospolitszym gatunkiem lęgowym. Również coraz liczniej gnieździ się w naszym kraju czapla biała. Z gatunków zalatujących możemy spodziewać się czapli nadobnej.

Zachęcam Was bardzo serdecznie do przestudiowania sylwetek tych niezwykle ciekawych ptaków.

Rafał
rafal@erys.pl