Mapa lasów polskich 1938- biały kruk sfrunął do Bolewic

Unikalna, artystyczna „Mapa Lasów Polskich”, stylizowana według XVII-wiecznych wzorów została wydrukowana w 1938 roku na zlecenie Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych. Miała być w latach 1939-1940 ozdobą Wystawy Światowej w Nowym Jorku i prezentować bogactwo polskich lasów oraz reklamować leśnictwo, łowiectwo i przemysł drzewny. Prawie cały nakład został jednak szybko wycofany i zniszczony w wyniku protestu ambasad ZSRR i III Rzeszy. Dziś na świecie zostało zaledwie kilka egzemplarzy. Jeden z nich zaledwie od miesiąca znajduje się w siedzibie Nadleśnictwa Bolewice, czyli najbliższych sąsiadów „mojego” Nadleśnictwa Trzciel.
24.11.2013

Unikalna, artystyczna „Mapa Lasów Polskich”, stylizowana według XVII-wiecznych wzorów została wydrukowana w 1938 roku na zlecenie Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych. Miała być w latach 1939-1940 ozdobą Wystawy Światowej w Nowym Jorku i prezentować bogactwo polskich lasów oraz reklamować leśnictwo, łowiectwo i przemysł drzewny. Prawie cały nakład został jednak szybko wycofany i zniszczony w wyniku protestu ambasad ZSRR i III Rzeszy. Dziś na świecie zostało zaledwie kilka egzemplarzy. Jeden z nich zaledwie od miesiąca znajduje się w siedzibie Nadleśnictwa Bolewice, czyli najbliższych sąsiadów „mojego” Nadleśnictwa Trzciel.

Zadzwonił do mnie, bardzo zresztą ucieszony, zastępca nadleśniczego Grzegorz Roszkowiak przekazując  wieści, że leśnikom z Bolewic udało się nabyć tę niezwykła mapę. Widziałem już wcześniej oryginał tej mapy w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie, ale nie zdawałem sobie sprawy z niezwykłości tej mapy. Wyszukałem we wszystkich możliwych źródłach informacje na jej temat i wtedy zrozumiałem, że to najprawdziwszy unikat, jakże cenny dla historii polskiego leśnictwa trafił do siedziby leśników z Bolewic.

 „Wylądowanie białego kruka” właśnie tam, to efekt ich pasji poznawania historii leśnictwa oraz regionu i długoletniej współpracy z dr Wojciechem Lizakiem, właścicielem antykwariatu Wu-eL w Szczecinie. Tadeusz Szymański- nadleśniczy z Bolewic i Grzegorz Roszkowiak- jego zastępca, to leśnicy, którzy oprócz hodowli znanej „sosny bolewickiej” przywiązują wielką wagę do funkcji społecznej lasu i dbają o zabytki kultury. Dlatego w izbie edukacyjnej i na ścianach nadleśnictwa w Bolewicach zobaczymy stare, oryginalne litografie okolicznych miejscowości i leśne mapy z różnych lat. Oto mapa drzewostanowa z 1925 roku, wykreślona przy sporządzaniu pierwszych polskich planów leśnych czyli „operatu urządzania” zaraz po odzyskaniu niepodległości, co było efektem Powstania Wielkopolskiego 1919:

7982.jpg

Niektóre z eksponatów trafiły tu w wyniku współpracy z dr Lizakiem i są bardzo pomocne w edukacji historyczno-przyrodniczej, którą chętnie zajmują się leśnicy z Bolewic. Pamiętacie przecież moje informacje o leśnym parkingu na dawnej granicy państwa polskiego? Niebawem opowiem Wam dalszy ciąg, a leśnicy z najbardziej na południe wysuniętego nadleśnictwa RDLP Szczecin mają inne, ambitne plany…  

Mapa lasów polskich 1938, której autorami są malarz Eliasz Kanarek i kartograf Tadeusz Lipski, których wizerunki uwieczniono na mapie:

 7984.jpg

 została wydrukowana na zlecenie leśników jako dowód ich dbałości o promocję lasów, polskiego leśnictwa, drzewnictwa i walorów przyrodniczych naszego kraju. Wynika z niej, że już wtedy leśnicy doceniali znaczenie misji społecznej, wytyczyli sobie za cel edukację społeczeństwa i promowali kulturotwórczą rolę lasu. Świadczy ona  zarówno o gorących uczuciach patriotycznych leśników, jak i o ich wielkiej trosce o zachowanie dorobku narodowej kultury:

7989.jpg

Zawiera graficzne przedstawienie praktycznie wszystkich walorów lasu, jego mieszkańców i profesji związanych z lasem. Zaznaczono na niej rozmieszczenie różnych zwierząt, rzeźbę krajobrazu, granice państwa, ważniejsze miasta- znajdziecie na niej wawelskiego smoka, a oto warszawska Syrenka:

7990.jpg

Autorzy zaznaczyli na niej około 50 zakładów przemysłu leśnego, w tym największy wtedy w Europie Centralnej zakład w Hajnówce. Przesłanie mapy zawiera łacińska inskrypcja umieszczona w lewym górnym narożniku:

7983.jpg

 w wolnym tłumaczeniu brzmi to tak: „Polonia - wielkie królestwo obfitości lasów, raj polowań. Zachwyca widokami przyrody i historią dawnego kraju. Podróżnym życzliwa i gościnna”.

Mapa powstała w okresie silnych zawirowań politycznych i w atmosferze nastrojów wojennych. Nazwano na niej sąsiadów Polski, a autorzy mapy zachodnie i wschodnie rubieże kraju opatrzyli bardzo sugestywnymi grafikami i wymownymi tekstami. Oto co znajdziecie na wschodzie:

7987.jpg

W tłumaczeniu ten napis brzmi: „wschodnie tereny zamieszkałe przez ludożerców”. Widać na mapie wizjonerską przepowiednię niedalekiej agresji, bo na wschodzie narysowano watahę wilków na granicy Polski:

7985.jpg

oraz pluton NKWD w trakcie egzekucji:

7988.jpg

na zachodzie z kolei hordy Germanów z hitlerowskim gestem powitania kroczą w stronę Polski:

7986.jpg

Wydanie tej mapy przez ówczesnych leśników było  bardzo odważnym  posunięciem politycznym. Wizjonerskie przesłanie spowodowało oczywiście interwencję dyplomatyczną przyszłych agresorów i w ten sposób wycofana z obiegu mapa nigdy nie trafiła na Wystawę Światową! Urzędnicy pod naciskiem przyszłych okupantów gorliwie zniszczyli, na szczęście tylko prawie cały, nakład tej niezwykłej mapy. W maju tego roku, podczas wernisażu wystawy „200 lat leśnej kartografii”, zorganizowanej przez Instytut Badawczy Leśnictwa padło stwierdzenie, że zostały tylko 3 egzemplarze tej mapy... Trudno to jednoznacznie ustalić. Jednak prócz leśnej mapy w oryginalnym  formacie, istniały inne wersje- np.57x45 cm, nazywana mapą łowiecką, czasem też turystyczną.  Z kolei mapa polskich lasów w formacie 35x45,5 cm, stanowiła załącznik do folderu otrzymywanego wraz z zaproszeniami na nowojorską wystawę.

Z pewnością mapa z Bolewic jest jedną z kilku na świecie, których istnienie jest znane. Inne egzemplarze mapy znajdują się w bibliotece IBL w Sękocinie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Miejskim w Zabrzu, oraz w prywatnych zbiorach.  Jeden egzemplarz mapy, który pierwotnie wisiał w gabinecie prezydenta Ignacego Mościckiego na Zamku Królewskim w Warszawie, 26 czerwca tego roku trafił w ręce Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Dotychczasowy właściciel tego egzemplarza mapy- Bohdan Jasiewicz- słynny myśliwy, publicysta i dziennikarz postanowił go przekazać jako darowiznę wraz z zadziwiającą historią jej losów. Mapa, która z gabinetu przedwojennego prezydenta trafiła do Londynu, Toronto i powróciła do Warszawy, stanie się teraz ozdobą Pałacyku Myśliwskiego w Wiśle.

 

 To prawdziwe zrządzenie losu, że ten biały kruk sfrunął właśnie do Bolewic. Przed wybuchem II wojny był tu najbardziej na zachód wysunięty  punkt terytorium Polski, zresztą bardzo blisko parkingu na dawnej granicy. Na mapie teren dzisiejszego nadleśnictwa Bolewice znajduje pomiędzy granicą, a stojącym na tylnych badylach (nogach) jeleniem:

7991.jpg

 Mapa, która trafiła do Nadleśnictwa Bolewice ma format 74x57,2 cm:

7992.jpg 

 Takie same wymiary ma mapa z gabinetu prezydenta Ignacego Mościckiego, którą ocalił dla nas najpierw Arkady Brzezicki- znany dziennikarz, a potem Bohdan Jasiewicz. Szczegółowo opisuje on jej dzieje w czasopiśmie „Brać Łowiecka”. Oryginał- pierwowzór mapy wykonano tuszem i akwarelą w różnych kolorach na papierze o wymiarach 130x100 cm. Naklejono go na sklejkę i do 1972 roku przechowywano w Krakowie jako ciekawy eksponat. Potem trafił do OKL w Gołuchowie, gdzie w 1989 roku poddano go renowacji. Dziś ta szczególna mapa zdobi wnętrze Muzeum Leśnictwa w Gołuchowie i miałem okazję ją tam oglądać.

A historia egzemplarza mapy z Bolewic? Zadzwoniłem do dr Lizaka i wypytałem go o wszystko, co wie o jej historii. Szczeciński antykwariusz już kilka lat temu zakupił na aukcji w Monachium egzemplarz tej unikalnej mapy. Przypuszcza, że trafiła ona tam z archiwum, gdzie przechowywano ją jako przykład antyniemieckiej propagandy Polaków. Wcześniej była prawdopodobnie własnością jednego z zarządców dawnych lasów prywatnych. Gdy dr Lizak postanowił się z nią rozstać, pomyślał o zaprzyjaźnionych leśnikach. W Bolewicach nie zastanawiano się długo, bo przecież treść i przesłanie tej unikalnej mapy są aktualne i bardzo ważne do dziś, zarówna dla leśników, jak dla każdego Polaka. Chwałą im za to! 

 Czy to nie zadziwiające, że już w 1938 roku zadbano o promocję wszelkich darów naszego lasu, że leśnicy pokazali swoją otwartość na sprawy świata i ludzi i że już wtedy, szczególnie wtedy, w burzliwym historycznie czasie tak zdecydowanie pokazali swoje patriotyczne uczucia?

Leśnicy z Bolewic ocalili mapę i pamięć o tym fragmencie historii naszego kraju. Jej przesłanie jest wciąż aktualne i będzie kontynuowane w nadleśnictwie położonym na granicy Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej, w najbardziej zalesionej części kraju. Jego siedziba to pięknie odrestaurowany budynek z 1850 roku, jest tam też izba edukacyjna:

7993.jpg

Mapa będzie tam bezpiecznie i z pożytkiem przechowywana, a leśnicy przez wiele lat będą ją z dumą pokazywać każdemu, kto zechce poznać jej fascynującą historię.

Leśniczy Jarek- leśniczy@erys.pl