Budka dla ptaków - zrób to sam
Dziś wcześnie rano, gdy dopiero rozjaśniało się niebo wydawałem drewno, bo potem cały dzień byłem zajęty innymi sprawami. Właśnie trwają w leśnictwach inwentaryzacje przedmiotów nietrwałych, zapasów w magazynach, ogrodzeń itd. To bardzo pracochłonne zajęcie, bo do zinwentaryzowania mam np. 32 kilometry ogrodzeń leśnych upraw i sporą biblioteczkę służbowych książek, instrukcji i różnych publikacji. Dwa dni trwała inwentaryzacja w moim leśnictwie, a teraz z kolegą sprawdzam zapasy innego leśniczego. Dlatego przed wyjazdem na inwentaryzację umówiłem się wcześnie rano z kierowcą, który wywozi z lasu przygotowane do odbioru drewno. Zależy mi, aby drewno wyjechało przed jesiennymi słotami i błockiem, bo mam w tej chwili w lesie ponad 1,5 tysiąca m3 surowca s2a 2,40 czyli papierówki. Stoją np. takie stosy długie na ponad 50 metrów i wysokie na 2,5 metra:
Wystarczy z niego drewna na załadowanie wielu samochodów! Rano było bardzo ciepło, a kierowca w samej koszuli uwijał się przy samochodzie i spinał taśmami wałki papierówki. Ale to już pewnie ostatnie takie ranki i niebawem czekają nas jesienne szarugi, pierwsze silne przymrozki oraz przejmujące wichury.
Nadchodzą trudne czasy dla leśnych zwierząt. Każdy szanujący się miłośnik przyrody powinien o nich szczególnie teraz pomyśleć. Ptaki, ale też inne zwierzęta, pojawiają się coraz bliżej naszych domów. Należy już wcześniej przygotować i wyczyścić karmniki, które potem napełniamy zapasem odpowiedniej dla każdego gatunku karmy i stale ją uzupełniamy. Tam, gdzie brakuje dziuplastych drzew w lesie, o tej porze roku leśnicy wywieszają budki lęgowe dla ptaków i schrony dla nietoperzy. Na podwórzu leśniczówki leżą już nowe budki lęgowe, które czekają na wywieszenie w lesie. Spisała je komisja inwentaryzacyjna ale już niebawem pojadą do lasu.
Warto iść w ślady leśników, bo każdy z nas powinien troszczyć się o przyrodę. Budki z dziurką dla ptaków, a schrony ze szczeliną dla niektórych ssaków są wykorzystywane głównie do wyprowadzania lęgów, ale często też służą jako schronienie na noc. Zimą z kolei chronią swoich lokatorów przed ostrym mrozem i zimnymi wiatrami. Bardzo rzadko można je spotkać poza lasem, dlatego warto dołożyć starań, aby chociaż czasem zobaczyć je w parku, na przydomowej działce czy cmentarzu. To niewiele kosztuje, a jest wymierną formą pomocy dla ptaków i drobnych ssaków.
Choć w wielu sklepach można łatwo zakupić bardzo różne modele budek lęgowych dla ptaków, zachęcam do samodzielnego zrobienia i wywieszenia budki w dogodnym miejscu. Tylko pozornie wydaje się, że to zajęcie trudne i pracochłonne, a wcale tak nie jest. Zbudowanie budki, to oprócz dobrego uczynku, także dobra okazja do świetnej zabawy dla całej rodziny. To pożyteczna propozycja na jesienny wieczór oraz okazja na rozszerzenie zainteresowań naszych dzieci. Nic tak przecież nie cieszy jak wspólna praca z pożytecznym efektem.
Pewnie niewiele osób pamięta telewizyjny program „Zrób to sam”. Jego pomysłodawca i wieloletni prowadzący (program nadawany był przez 24 lata:1959-1983, wyemitowano 505 odcinków) Adam Słodowy ma już ponad 90 lat. Krążył wtedy taki dowcip: "Kto jest największym wrogiem Gierka? Adam Słodowy. Bo kiedy Gierek pytał: - Pomożecie?, to Słodowy odpowiadał: - Zrób to sam"
W swoim pierwszym programie Adam Słodowy pokazywał jak zrobić karmik dla ptaków. Zachęcam gorąco do samodzielnego zbudowania budki lęgowej, bo zdobycie kilku deseczek to chyba niewielki problem, a możemy nawet skorzystać z materiałów wtórnych czyli z elementów palet czy opakowań po różnych produktach:
Przycięcie i zbicie kilku desek zajmie nam najwyżej godzinę lub dwie, a satysfakcja z wspólnej pracy gwarantowana na długi czas. Potem czeka nas obserwacja ptaków w rodzinnym gronie i zadowolenie z kolejnych lęgów, które będą opuszczały naszą budkę.
Potrzebujemy:
1. Nieheblowane deski najlepiej z drewna liściastego, ale można także użyć iglastego, o które zwykle łatwiej. Płyty wiórowe czy sklejki nie nadają się , bo najczęściej nie są odporne na wilgoć i bardzo łatwo się rozlecą już po pierwszych deszczach.
2. Piłę do drewna, najbezpieczniejsza będzie ręczna.
3. Młotek i nieduże gwoździe. Jeszcze lepiej zastosować wkrętarkę i wkręty do drewna. Użycie wkrętów ułatwi nam późniejszy demontaż przedniej ścianki, aby wyczyścić wnętrze budki.
4. Wiertarka i wiertła do drewna o średnicy odpowiadającej otworowi wlotowemu.
5. Pilnik (tarnik) i papier ścierny do drewna, aby wyrównać krawędzie budki i nadać jej estetyczny wygląd
Nie używamy farb ani lakierów czy impregnatów bo może to zaszkodzić ptakom. Można ewentualnie zaimpregnować daszek np. pokostem, ale nie jest to konieczne. Nie pokrywamy niczym dachu np. papą czy gumoleum. Najlepiej pozostawić drewno w stanie naturalnym, przecież nic nie jest wieczne.
Budujemy:
Domek budujemy zaczynając od wywiercenia otworu wlotowego w przedniej ściance odpowiadającego przeznaczeniu budki. Jeżeli nie mamy wiertła do drewna o wymaganej średnicy, możemy napunktować obwód wlotu małym wiertłem, a następnie wybić go młotkiem, a krawędzie otworu wyrównać pilnikiem lub gruboziarnistym papierem ściernym. Otwór wlotowy nie powinien mieć żadnych zadziorów. Z kolei wnętrze budki powinno być chropowate, bo łatwiej wtedy wydostać się z niej ptakom.
Pod otworem wlotowym nie umieszczamy żadnych podpórek czy patyczków, które mają ułatwić ptakom wchodzenie do budki. Ptaki świetnie sobie poradzą bez nich, a ułatwiają one dostęp drapieżnikom np. kunom, wiewiórkom czy kotom.
Otwór wlotowy umieszczamy możliwie jak najwyżej od dna budki i osłaniamy go przybitym wewnątrz budki bloczkiem drewna:
Można też nabić dodatkową deseczkę, która przewiercamy razem z przednią, wyjmowaną ścianką:
Dzięki temu do jaj czy piskląt nie sięgnie żaden drapieżnik.
Przybijamy wszystkie ścianki do podłogi, pamiętając aby choć jedna z nich (najlepiej przednia) została skręcona wkrętami lub była na inny sposób otwierana i zamykana.
Wszystkie deski powinny być równo przycięte i ściśle do siebie przylegać, aby wnętrze było osłonięte przed przeciągami i jak najlepiej wytłumione, co zachęci ptaki do zamieszkania. Dno budki można uszczelnić cienkimi listwami.
Dach - powinien być zamontowany pod lekkim skosem i wystawać na 3-5cm, aby chronić wlot budki przed deszczem i zakrywać cały domek. Przybijamy go jako ostatnią deskę, a na samym końcu, do tylnej ścianki przybijamy wąską deseczkę czy listwę, która będzie wystawała na kilka centymetrów zarówno z góry jak i z dołu budki. Będzie ona służyła do przymocowania budki do drzewa bez użycia gwoździ, najlepiej opaską zaciskową lub linką.
W zależności od tego jakie ptaki chcemy zachęcić do zasiedlenia naszej budki, wybieramy jej typ, wiercimy otwór i przycinamy deski na odpowiedniej wielkości kawałki:
Typ A1- sikora modra, muchołówka żałobna :
Otwór wlotowy – 28 mm
Dno - kwadrat o boku 11cm.
Ściana przednia - wysoka na 28cm, a szeroka na 11cm.
Ściana tylna - wysoka na 30cm, a szeroka na 11cm.
Ściany boczne - szerokie na 11cm + grubość deski przedniej i tylnej. Wysokość dopasowana do przedniej i tylnej ścianki (górna część będzie pod lekkim skosem).
Typ A- Sikora bogatka, mazurek, wróbel:
Otwór wlotowy 33 mm, pozostałe wymiary jak wyżej.
Typ B- szpak, kowalik, pleszka, krętogłów:
Otwór wlotowy 47 mm
Dno - kwadrat o boku 14cm
Ściana przednia - wysoka na 36 cm, a szeroka na 14 cm.
Ściana tylna - wysoka na 38 cm, a szeroka na 14 cm.
Ściany boczne - szerokie na 14cm + grubość deski przedniej i tylnej.
Istnieje jeszcze typ D- budka przeznaczona dla gołębia siniaka i dudka, o wymiarach otworu wlotowego 85 m i dna 17 na 17 cm, oraz typ E- duża budka dla gągoła, tracza lub puszczyka o otworze wlotowym średnicy 150 mm. Jednak budując lokal dla ptaków we własnym zakresie ograniczamy się najczęściej do budek dla mniejszych ptaków pozostawiając troskę o sowy czy kaczki przyrodnikom oraz leśnikom.
Gdzie i kiedy powiesić?
Zbudowaną przez nas budkę należy zamontować sztywno na drzewie, w lesie, parku lub ogrodzie na wysokości 3-5 metrów nad ziemią, lekko pochyloną do przodu, z otworem wlotowym najlepiej skierowanym na południowy wschód lub na północ. ( choć nie jest to aż tak ważne, zapewnia jednak budce ocienienie w czasie upałów)
Domek dla ptaków najlepiej wieszać jesienią, tak aby niektóre ptaki, a nawet ssaki mogły z niego korzystać już zimą jak z noclegowni. Można to zrobić także wiosną, ale odpowiednio wcześniej przed okresem lęgowym. Jeśli zbudujemy więcej budek należy je odpowiednio rozmieścić, bo ptaki mają swoje obyczaje i nie lubią zbytniego zagęszczenia gniazd. Ptaki konkurują ze sobą w zdobywaniu pokarmu i dlatego zajmują określone terytorium. Para bogatek zajmuje np. obszar 0,8 do 3 ha, dla dzięcioła dużego dogodny areał to od 5 do 30 ha, a dla puszczyka - od 30 do nawet 300 ha.
Jak czyścić
Systematyczne czyszczenie budek lęgowych jest konieczne, bo ptaki niechętnie zasiedlają te, w których jest za dużo materiału gniazdowego. Nieusunięte gniazda, gdzie czasem są martwe pisklęta lub zaziębione jaja są siedliskiem pasożytów i nagromadzone po kilku lęgach wypełniają budkę, czyniąc ją niezdatną dla lokatorów. Dlatego należy co roku, późną jesienią, najlepiej na przełomie października i listopada otworzyć budkę i wyrzucić z niej całą zawartość.
Nie należy zabierać się za jej sprzątanie zbyt wcześnie, np. we wrześniu bo często z nich korzystają nietoperze, zanim polecą na zimowiska.
Warto stworzyć sobie w jesienny wieczór rodzinny program „Zrób to sam”, pamiętając słowa Adama Słodowego:
„Nie ma ludzi zdolnych i niezdolnych. Są ludzie cierpliwi i niecierpliwi"
Obserwowanie własnoręcznie zrobionej budki i uwijających się przy niej ptaków to wielka satysfakcja i radość dla całej rodziny. A zatem zrób to sam!
Leśniczy Jarek- lesniczy@erys.pl
