Kto o tym powie uczniom, jeżeli nie my – leśnicy?
W podstawie programowej kształcenia ogólnego przedmiotu PRZYRODA (klasa IV), wśród treści kształcenia znajduje się zapis: „Uczeń rozpoznaje pospolite grzyby jadalne i trujące, opisuje znaczenie grzybów w przyrodzie i życiu człowieka.”
Szczególnie ucieszył mnie fragment, dotyczący znaczenia grzybów w przyrodzie. Jednak na tym się moja radość skończyła. Wzięłam na warsztat podręcznik jednego z czołowych wydawnictw edukacyjnych, a tu porażka. Znaczenie grzybów w przyrodzie zawarto w jednym zdaniu: „Grzyby, rozkładając szczątki organizmów, wzbogacają glebę w składniki wykorzystywane przez rośliny.” Podczas leśnej wędrówki można zaobserwować grzyby odgrywające inną jeszcze rolę – pasożyty i symbiony. Z tego powodu, poniżej rozwinięcie tematu. Mam nadzieję, że takie uporządkowanie zachęci edukatorów i nauczycieli do rozwijanie tego tematu podczas spotkań z uczniami i innymi gośćmi lasu.
Grzyby pobierają składniki pokarmowe z różnych źródeł, z czego w dużej mierze wynika ich znaczenie w przyrodzie. Biorąc pod uwagę to kryterium wyróżniane są cztery grupy:
1) grzyby żyjące na martwej substancji organicznej – obumarłych roślinach, zwierzętach (oraz ich odchodach), grzybach, protistach (saprotrofy);
Znaczenie w przyrodzie:
- Dzięki rozkładowi martwych organizmów tworzą miejsce dla kolejnych pokoleń. Biorą udział, razem z bakteriami, w procesach gnicia i butwienia co ma ogromne znaczenie przyrodnicze – zapobiega gromadzeniu się martwych resztek (szczątków) organicznych. Dzięki nim przyroda nie zna problemu „śmieci”, działa bezodpadowo, w stałym recyklingu naturalnym.
- Są ogniwem w łańcuchach pokarmowych.
- Biorą udział w obiegu pierwiastków (głównie węgla) w przyrodzie.
- Rozłożone szczątki wzbogacają glebę w składniki pokarmowe, użytkowane następnie przez rośliny.
- Biorą udział w procesach glebotwórczych.
Leśna ciekawostka
Grzyby z tej grupy m.in. niszczą drewno; powodują wady, np. przebarwianie, pleśnienie i zgniliznę.
2) grzyby żyjące kosztem żywych organizmów; włączają się w przemianę materii odpowiedniego dla nich organizmu (pasożyty);
Znaczenie w przyrodzie:
- Grzyby porażają rośliny, zwierzęta, grzyby i protisty.
- Są ogniwem w łańcuchach pokarmowych.
Leśna ciekawostka
Grzyby powodują większość chorób zakaźnych drzew i krzewów leśnych.
3) grzyby pasożytujące na grzybach pasożytniczych (nadpasożyty);
Znaczenie w przyrodzie:
- Wyniszczają grzyby, w strzępkach których się rozwijają.
Leśna ciekawostka
Leśnicy wiążą z nadpasożytnictwem nadzieje na wykorzystanie go w biologicznych metodach zwalczania grzybów powodujących choroby roślin (np. mączniaków dębów).
4) grzyby współżyjące z innymi organizmami na zasadach wzajemnych korzyści (symbionty).
MIKORYZA
Znaczenie w przyrodzie:
- Drzewo z mikoryzą jest na ogół lepiej odżywione i zaopatrzone w wodę od drzew pozbawionych symbiotycznego grzyba.
- Mikoryza chroni drzewa przed infekcją przez mikroorganizmy chorobotwórcze (m.in. dzięki wytwarzaniu przez grzyby silnych antybiotyków).
Leśna ciekawostka
Największe znaczenie ma mikoryza dla wzrostu drzewostanów na glebach ubogich w składniki pokarmowe. A więc pośrednio, grzyby mają duży udział w produkcji drewna.
POROSTY
Znaczenie w przyrodzie:
- Jako organizmy pionierskie zasiedlają skały i środowiska zbyt ubogie dla innych.
- Gatunki naziemne są ważnym czynnikiem glebotwórczym.
- Dają schronienie i są pożywieniem dla bezkręgowców.
- Są pożywieniem kręgowców, np. saren i jeleni.
- Niektóre ptaki wykorzystują je do budowy gniazd.
- W gniazdach zapobiegają rozwojowi pasożytów.
- Porosty rosnące na drzewach chronią je przed infekcjami grzybowymi.
- Kształtują mikroklimat lasu (gromadzą wodę).
Leśna ciekawostka
W niektórych borach porosty dominują w runie leśnym, np. w borze chrobotkowym.
Hanka
edukator@erys.pl