Botaniczne bogactwo wzdłuż leśnych dróg

Zaskakujące wyniki badań wykonanych wzdłuż leśnych dróg istniejących w Nadleśnictwie Strzałowo (RDLP w Olsztynie).
30.11.2016 | Andrzej Ryś, Nadleśnictwo Strzałowo

Zaskakujące wyniki badań wykonanych wzdłuż leśnych dróg istniejących w Nadleśnictwie Strzałowo (RDLP w Olsztynie).

Na terenie nadleśnictwa wykonano badania na pięciu odcinkach dróg o łącznej długości niemal 5,5 km. Przez pięć miesięcy, od połowy czerwca do połowy listopada, spis i analiza wszystkich gatunków roślin naczyniowych występujących w 10-metrowych pasach bezpośrednio przylegających do jezdni i oddalonych od niej o 50 m. Spis obejmował tylko gatunki zielne. 

Wyniki przerosły oczekiwania badających. Okazało się, że łącznie na wszystkich obiektach badawczych odnotowano 257 gatunków roślin naczyniowych.

Liczba wszystkich gatunków rosnących w pasach przylegających bezpośrednio do jezdni na pięciu badanych odcinkach dróg była przeciętnie 2,4 razy większa w porównaniu do liczby gatunków rosnących na pasach położonych w głębi lasu, oddalonych od jezdni o 50 m. Wielkość tego wskaźnika dla poszczególnych dróg wahała się od 1,8 do 2,9.

W pasach przylegających bezpośrednio do jezdni stwierdzono występowanie trzech typów muraw: kserotermicznych, napiaskowych i bliźniczkowych. Wyżej wymienione zbiorowiska zaliczane są do priorytetowych siedlisk chronionych w ramach Dyrektywy Siedliskowej. Zbiorowiska te reprezentowane były przez 43 charakterystyczne dla nich gatunki, czyli aż 16,7 proc. wszystkich spisanych gatunków.

W trakcie badań odnotowano również 52 gatunki uznane za rzadkie, czyli objęte ochroną ścisłą, częściową, zamieszczone Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, wymienione w Dyrektywie Siedliskowej oraz rzadkie w skali kraju i regionu warmińsko-mazurskiego.

Spośród nich należy wymienić gatunki szczególnie cenne przyrodniczo takie jak: leniec bezpodkwiatkowy, zimoziół północny, tajęża jednostronna, marzanka barwierska, dziurawiec skąpolistny i oman wierzbolistny.

Liczba pędów lub kęp gatunków rzadkich rosnących w pasach przylegających do jezdni była ponad osiem razy większa w porównaniu do stwierdzonych w pasach oddalonych od jezdni o 50 m. Natomiast liczba ściśle chronionych gatunków występujących na terenie wszystkich rezerwatów Nadleśnictwa Strzałowo w przeliczeniu na 100 ha była 17 razy mniejsza od liczby tych, które rosły na poboczach badanych dróg.

Przy pięciu analizowanych drogach stwierdzono występowanie 20 gatunków obcego pochodzenie. Z tego trzy to gatunki o niejasnym statusie, sześć gatunków to kenofity i aż 11 gatunków to archeofity. Za archeofity uznaje się te gatunki, które trafiły do Europy po powrocie Kolumba z drugiej wyprawy do Ameryki.

Gatunki te w chwili obecnej zadomowiły się w Polsce i w większości nie są ekspansywne oraz nie zagrażają rodzimej florze. Natomiast kenofity to gatunki, które przywędrowały do Europy po 1500 r. Niektóre z nich wykazują silną ekspansję i określane są jako inwazyjne. W przypadku badanych dróg, gatunki takie stwierdzono i były to przymiotno kanadyjskie oraz białe. Warto przy tym podkreślić, że gatunki te zasiedlają tylko te siedliska, gdzie występują odsłonięte fragmenty mineralnej gleby.

Analiza wyników spisu wykazała, że liczba i stopień pokrycia dla gatunków obcych wraz z wiekiem drogi malały. Oznacza to, że gatunki rodzime wraz z upływem czasu wypierają obce z poboczy dróg. Przykładowo przy drodze Pupskiej I prawdopodobnie powstałej na początku XX wieku ich udział wynosił tylko 1,6 proc. Natomiast na drodze Pupskiej II wybudowanej w 2011 r. ich udział wynosił 11 proc., czyli prawie 7-krotnie więcej.

Przytoczone wyżej wnioski mają na celu uzmysłowienie jak istotnym elementem zachowania różnorodności gatunkowej są drogi przebiegające przez kompleksy leśne. Ponadto jeden z elementów infrastruktury drogowej, czyli pobocze drogi, jest bardzo ważnym bankiem organów rozmnażania i rozprzestrzeniania się roślin naczyniowych, w tym również gatunków rzadkich i chronionych. Stosunkowo często są to gatunki bardzo cenne przyrodniczo, m.in. dzwonek boloński, podejźrzon księżycowy, zawilec wielkokwiatowy, mieczyk dachówkowaty czy groszek różnolistny. Ten ostatni został w Polsce uznany za wymarły, a odnaleziony w 2015 r. na terenie Nadleśnictwa Strzałowo.

Trzeba przy tym podkreślić, że większa ilość roślin naczyniowych rosnących przy drogach powoduje zwiększenie liczbę gatunków zwierząt, w tym na przykład owadów. W konsekwencji poprawia się baza pokarmowa dla płazów, gadów, ptaków i ssaków owadożernych. Więcej roślin oznacza też zwiększenie ilości nasion, którymi odżywiają się miedzy innymi gryzonie. W efekcie tego rodzaju powiązań, zwiększa się baza pokarmowa dla drapieżników.

Te oprócz tego, że mają więcej pokarmu, chętnie również korzystają z dróg w czasie swoich wędrówek. Drogi leśne to ulubione miejsca przebywania dużych drapieżników – wilków i rysi. Drapieżniki te wykorzystują takie drogi do znakowania swoich rewirów oraz przemieszczania się na większe dystanse.

Uzyskane wyniki wykazują, że wzdłuż niechcianych przez przyrodników i ekologów leśnych dróg, różnorodność gatunkowa jest zdecydowanie większa niż w głębi lasu. Ponadto liczba gatunków objętych ścisłą ochroną w przeliczeniu na 100 ha na poboczach dróg jest zdecydowanie większa niż w rezerwatach.