Dąb dębowi nierówny

Jesień to czas zbioru nie tylko grzybów, ale także lubianych przez dzieci owoców dębów, czyli żołędzi.
02.09.2016 | Jadwiga Kuczyńska, Nadleśnictwo Strzebielino

Jesień to czas zbioru nie tylko grzybów, ale także lubianych przez dzieci owoców dębów, czyli żołędzi.

W Polsce występują trzy rodzime gatunki tego szlachetnego drzewa: szypułkowy, bezszypułkowy i omszony. Jednak rozróżnienie ich jest dosyć trudne, ale właśnie zbliża się najlepsza pora, aby tego się nauczyć.

Ponieważ podczas kwitnienia i owocowania widać, czym różnią się od siebie poszczególne gatunki.

Nazwa gatunkowa (szypułkowy lub bezszypułkowy) pochodzi od sposobu osadzenia kwiatostanów żeńskich i rozwijających się z nich owoców. Jeśli spotkamy dęby, na których żołędzie zwisają na kilkucentymetrowych szypułkach, to jednoznacznie wiemy, że jest to dąb szypułkowy (Quercus robur).

Jeśli żołędzie będą osadzone bezpośrednio na pędach, wówczas mamy do czynienia z dębem bezszypułkowym (Quercus petraea).

Podobnie rozpoznaje się gatunki na podstawie osadzenia kwiatów. Dęby to gatunki rozdzielnopłciowe. Z daleka widać zwisające zielone kotki, lecz są to kwiaty męskie. Kwiaty żeńskie zaś, z których rozwiną się żołędzie, są znacznie drobniejsze i osadzone na końcu pędów. Jak już wiemy, jeśli zwisają na szypułkach, wówczas jest to dąb szypułkowym, jeśli natomiast osadzone są na pędzie, jest to dąb bezszypułkowy.

Jednak, żeby nie było zbyt łatwo, to zupełnie odwrotnie przedstawia się sytuacja
z liśćmi: u dębów szypułkowych ogonki są krótkie, u bezszypułkowych zdecydowanie dłuższe
. Gdy drzewa pozbawione są liści, rozpoznawania gatunków mogą podjąć się jedynie fachowcy. Dodatkowo sprawę utrudnia fakt, że gatunki krzyżują się ze sobą, tworząc mieszańce o różnych cechach.

Spośród rodzimych gatunków wymienić należy jeszcze dąb omszony (Quercus pubescens), ale ten występuje dosyć rzadko, np. w rezerwacie przyrody w Bielinku nad Odrą.

Coraz częściej można spotkać dąb czerwony (Quercus rubra) o charakterystycznych, ostro zakończonych liściach, które jesienią stają się intensywnie pomarańczowe i czerwone, co jest bardzo efektowne. Niestety, liście tego gatunku powoli ulegają rozkładowi, co utrudnia wegetację roślinom runa leśnego. Także owoce różnią się wyglądem od żołędzi rodzimych gatunków.

Owoce dębu czerwonego są bardziej okrągłe, czerwonobrązowe, błyszczące i z widocznymi podłużnymi paskami, a u podstawy płaskie. Ten gatunek to imigrant z Ameryki Północnej, gdzie jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem dębu.

Dęby mogą wyrastać w potężne drzewa. Dlatego w wierzeniach ludowych uchodziły za pierwsze drzewa stworzone na świecie. Są to drzewa długowieczne (mogą dożyć nawet do tysiąca lat), dlatego najwięcej pomników przyrody to właśnie dęby. Rzymski historyk i pisarz Pliniusz Starszy podaje, że żołędzie dębu były pokarmem człowieka wcześniej niż pszenica. Ale ostrożnie, dla człowieka w większych ilościach mogą być trujące. Natomiast zwierzęta mogą je natomiast jeść w dowolnych ilościach bez uszczerbku dla zdrowia.